Jednym z uprawnień wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które nie występuje już w spółce akcyjnej, jest żądanie wyłączenia wspólnika. Nie musi się to wiązać z winą wspólnika, przy czym jednak musi to nastąpić z ważnych powodów (art. 266 § 1 k.s.h.).

Istotne: Podstawą wyłączenia wspólnika są ważne powody. Jako przykłady tego można wskazać: działanie na szkodę spółki, niewykonywanie przez wspólnika uchwał, podejmowanie działań konkurencyjnych, nadużywanie prawa indywidualnej kontroli, naruszenie zasad lojalności wobec spółki, brak współdziałania przy podejmowaniu uchwał, choroba, wyjazd za granicę, utrata zaufania.

Wyłączenia wspólnika mogą żądać wszyscy pozostali wspólnicy, jeżeli ich udziały przekraczają połowę kapitału zakładowego. O wyłączeniu wspólnika orzeka sąd w postępowaniu procesowym, co oznacza, że powództwo należy wnieść do sądu, w którego okręgu spółka ma siedzibę (art. 40 k.p.c.).

Istotne: Do wyłączenia nie dojdzie, jeżeli przyczyny wyłączenia będą dotyczyć wszystkich wspólników. Jak wynika ponadto z literalnego brzmienia art. 266 k.s.h., strony postępowania nie mogą same wyłączyć wspólnika i to nawet wtedy, gdyby on sam wyraził na to zgodę.

Co do zasady o wyłączeniu wspólnika nie decydują wspólnicy, lecz kapitał, który reprezentują (więcej niż 50 %). Jest to jednakże tylko jeden ze sposobów utraty członkostwa w spółce, który następuje wskutek decyzji sądu. Innymi poza sądowymi sposobami utraty członkostwa w spółce jest umorzenie udziałów, zbycie udziałów w drodze sprzedaży, zamiany lub darowizny skutkiem, czego dochodzi do unicestwienia lub wyzbycia się udziałów.

Legitymacja do żądania wyłączenia wspólnika przez wszystkich pozostałych wspólników reprezentujących więcej niż 50 % kapitału zakładowego może zostać zmieniona umową spółki. Próg ten może zatem zostać obniżony do mniejszej liczby wspólników, nawet jednego, przy czym jednak i tak udziały takich wspólników muszą stanowić więcej niż 50 % kapitału zakładowego. W tym przypadku powinni zostać pozwani wszyscy pozostali wspólnicy (art. 266 § 2 k.s.h.).

Istotne: W trybie art. 266 k.s.h., możliwe jest wyłączenie nie tylko jednego wspólnika spółki. Najważniejsze jest bowiem posiadanie więcej niż 50 % kapitału zakładowego. Jeżeli ten warunek jest spełniony, to jedyny wspólnik może również wystąpić z żądaniem wyłączenia wszystkich pozostałych wspólników. Dochodzi w ten sposób do odwrócenia sytuacji, tj. jedyny wspólnik żąda wyłączenia wszystkich pozostałych wspólników, a zatem nie może tego zrobić np. w stosunku do dwóch z czterech wspólników, ponieważ musi to nastąpić w stosunku do wszystkich wspólników.

Kolejnym warunkiem skuteczności wyłączenia wspólnika poza warunkami, które można nazwać osobowo-kapitałowymi jest, aby udziały wspólnika wyłączonego zostały przejęte przez wspólników lub osoby trzecie. Cenę przejęcia ustala sąd orzekający o przejęciu na podstawie rzeczywistej wartości w chwili doręczenia pozwu (art. 266 § 3 k.s.h.).

Istotne: Skuteczne wyłączenie wspólnika poprzedzają takie czynności jak: wystąpienie do sądu z żądaniem wyłączenia wspólnika, wydanie prawomocnego orzeczenia przez sąd o wyłączeniu wspólnika, wyznaczenie przez sąd ceny przejęcia oraz terminu zapłaty ceny przejęcia i odsetek, licząc od dnia doręczenia pozwu, zapłata ceny przejęcia i odsetek we wskazanym w wyroku terminie.

Sąd w orzeczeniu o wyłączeniu wskazuje termin, w ciągu którego wyłączonemu wspólnikowi ma być zapłacona cena nabycia (przejęcia) wraz z odsetkami za okres, który upłynął od dnia doręczenia pozwu. Jeżeli w ciągu tego czasu kwota nie została zapłacona lub złożona do depozytu sądowego, orzeczenie o wyłączeniu staje się bezskuteczne (art. 267 § 1 k.s.h.). Konsekwencją orzeczenia bezskuteczności orzeczenia o wyłączeniu wspólnika w związku z brakiem zapłaty ceny wraz z odsetkami w oznaczonym przez sąd terminie lub złożeniu odpowiedniej kwoty do depozytu sądowego jest prawo żądania przez takiego wspólnika od pozywających naprawienia szkody (art. 267 § 2 k.s.h.).

Istotne: Skuteczne wyłączenie wspólnika następuje w przypadku zapłaty ceny udziału lub złożenia gotówki do depozytu sądowego, jeżeli wyłączony wspólnik nie chce przyjąć kwot złożonych przez nabywcę. Jeżeli natomiast nie nastąpi rozliczenie, w ramach któregoś z tych sposobów z wyłączonym wspólnikiem bądź przejmujący proponuje składniki majątkowe, które nie są akceptowane przez wyłączonego, wyłączenie staje się bezskuteczne.

Czas pomiędzy otrzymaniem pozwu i rozliczeniem z wyłączonym wspólnikiem wpływa na wysokość odsetek. Taki wspólnik wyłączony nie traci wszakże swoich praw członkowskich w spółce. Aby wspólnicy nie narażali się na zarzut ograniczania praw indywidualnych w spółce wobec wyłączonego wspólnika, najkorzystniej jest dla nich, aby wystąpili do sądu z żądaniem zabezpieczenia powództwa. Możliwość taką przewiduje art. 268 k.s.h., zgodnie z którym w celu zabezpieczenia powództwa sąd może, z ważnych powodów, zawiesić wspólnika w wykonywaniu jego praw udziałowych w spółce.

Istotne: Ważnym powodem może być w szczególności nadużywanie prawa żądania zwoływania zgromadzeń wspólników, prawa indywidualnej kontroli w spółce czy prawo żądania głosowania tajnego na zgromadzeniu wspólników. Jednakże zawieszenie w wykonywaniu praw członkowskim może nastąpić wyłącznie w stosunku do praw udziałowych, nie zaś w stosunku do praw przypisanych osobiście wspólnikowi. Zawieszenie w prawach członkowskich oznacza, że uchwały podjęte bez udziału zawieszonego wspólnika pozostają ważne i skuteczne, chociażby zabezpieczone w ten sposób powództwo zostało oddalone.

Należy podkreślić, że wspólnika prawomocnie wyłączonego, za którego przejęte udziały zapłacono w terminie, uważa się za wyłączonego ze spółki już od dnia doręczenia mu pozwu. Nie wpływa to jednak na ważność czynności, w których brał on udział w spółce po dniu doręczenia mu pozwu (art. 269 k.s.h.).

Istotne: Skutkiem wyłączenia na mocy prawomocnego orzeczenia sądu jest utrata wszelkich praw i obowiązków udziałowych oraz osobistych wyłączonego wspólnika w spółce. Jednakże wszystkie czynności od dnia doręczenia pozwu, których wyłączony wspólnik dokonał, w tym nabyte prawa czy zaciągnięte zobowiązania obowiązują wobec spółki i osób trzecich i są ważne, jeżeli w toku prowadzonego procesu o wyłączenie nie nastąpiło zawieszenie pozwanego wspólnika w wykonywaniu praw udziałowych.

CO NA TO SĄD?

W wyroku z dnia 17 grudnia 2015 r., Sąd Apelacyjny w Gdańsku, sygn. akt: V ACa 455/15, LEX nr 2017752 wyraził pogląd, zgodnie z którym ważną przyczyną, o której mowa w art. 266 § 1 k.s.h., jest taka okoliczność, która pozwala na konkluzję, że działalność spółki w dotychczasowym składzie personalnym będzie wysoce utrudniona czy wręcz niemożliwa. Nie uzasadniają więc żądania wyłączenia wspólnika przyczyny błahe, nieistotne, wynikające z drobnych sprzeczek, czy niechęci między udziałowcami, a nawet poważniejsze różnice zdań co do funkcjonowania spółki niedezorganizujące jednak jej działalności. Generalną zatem przyczyną uzasadniającą wyłączenie wspólników jest obiektywnie istniejąca niemożność dalszej z nim współpracy. Sąd powinien wszakże badać, czy powództwo o wyłączenie wspólnika oraz przytoczone na jego poparcie „ważne powody” nie są aby pretekstem do pozbycia się niewygodnej osoby ze spółki.

Sprawa o wyłączenie wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest sprawą o prawa majątkowe (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2007 r., III CZP 56/07, LEX nr 259705).

Właściwość rzeczowa sądu w sprawie o wyłączenie wspólnika będzie natomiast zależeć od wartości przedmiotu sporu, Tym samym żądanie wyłączenia wspólnika jest żądaniem ukształtowania stosunku prawnego, którego przedmiotem jest prawo majątkowe w postaci udziałów jako całości (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2013 r., II CZ 44/13, LEX nr 1386034).

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością MARVA istnieje czterech wspólników: Wacław Mazdan, Sylwester Kopacz, Sławomir Kalisz, Maciej Gromala. Wacław Mazdan ma 100 udziałów po 100 złotych, Sylwester Kopacz ma 300 udziałów po 100 złotych, Sławomir Kalisz 200 udziałów po 100 złotych, Maciej Gromala ma 400 udziałów po 100 złotych. Kapitał zakładowy spółki wynosi zatem 100 000, 00 zł, który podzielony jest na 1000 udziałów. Prezesem jest Sylwester Kopacz, który zatrudniony jest w spółce na podstawie umowy zlecenia. Z tego tytułu należy mu się proporcjonalny w stosunku do posiadanych udziałów  udział w zyskach spółki. Umowa spółki przewiduje, że prawo do wystąpienia z powództwem o wyłączenie wspólnika przysługuje dwóm wspólnikom, których udziały stanowią więcej niż 50 % kapitału zakładowego. Od pewnego czasu pozostali wspólnicy zauważyli, że Sylwester Kopacz dokonuje przelewów środków pieniężnych z zysku wypracowanego przez spółkę znajdujących się na koncie firmowym spółki na swoje prywatne konto. W ten sposób przyczynia się do szkody na rzecz spółki, która coraz bardziej traci płynność finansową. W tej sytuacji Wacław Mazdan i Sławomir Kalisz wystąpili do sądu gospodarczego o wyłączenie ze spółki prezesa Sylwestra Kopacza. Jako ważne powody wskazali oni działanie na szkodę spółki w związku z utratą zaufania do prezesa, który dopuszcza się niedozwolonego umową uszczuplania majątku spółki. Co do zasady przyczyna wyłączenia wspólnika jest trafna. Problem jednak tkwi w tym, że wspólnicy Wacław Mazdan i Sławomir Kalisz nie reprezentują więcej niż 50 % kapitału zakładowego. Obaj posiadają bowiem tylko łącznie 30 % udziałów w kapitale zakładowym. Odpowiednio Mazdan 10 %, a Kalisz 20 %. Z powództwem o wyłączenie prezesa mogliby natomiast wystąpić Sławomir Kalisz i Maciej Gromala, albowiem w ich przypadku udział w kapitale zakładowym wynosi więcej niż 50 %, bo aż 60 %.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Prawo do wyłączenia wspólnika zalicza się do organizacyjnych uprawnień członkowskich o charakterze kolektywnym. Ich wykonywanie uzależnione jest w głównej mierze od określonej części kapitału zakładowego, chociaż zmierza do ochrony partykularnych interesów majątkowych. Jest to przeciwieństwo do uprawnień majątkowych wspólników, takich jak np. prawo do zysku, prawo poboru, prawo do udziałów gratisowych, zwrotu dopłat, wynagrodzenia za powtarzające się świadczenia niepieniężne, rozporządzania udziałem, żądania wykupienia lub odkupu udziału, wynagrodzenia za udział umorzony, wynagrodzenia za udział w spółce przekształcanej, czy udziału w nadwyżce likwidacyjnej w razie rozwiązania spółki.
2. O wyłączeniu wspólnika decydują dwie przesłanki, które muszą zostać spełnione kumulatywnie. Po pierwsze, układ kapitałowy, tj. w każdym przypadku z żądaniem muszą wystąpić wspólnicy reprezentujący więcej niż 50 % kapitału zakładowego. Po drugie, liczba wspólników żądających. W tym przypadku ustawodawca dopuścił odstępstwo od zasady, że muszą to być wszyscy pozostali wspólnicy, gdyż może to być mniejsza liczba wspólników. O takiej dopuszczalności decydują postanowienia umowy spółki.
3. Możliwe są następujące konfiguracje. Żądanie wyłączenia wspólnika pochodzi od wszystkich wspólników. Żądanie wyłączenia wspólnika pochodzi od jednego wspólnika. Żądanie wyłączenia kilku wspólników pochodzi wyłącznie od jednego wspólnika. Żądanie wyłączenia kilku wspólników pochodzi od kilku wspólników. Jeżeli z żądaniem takim występują wszyscy pozostali wspólnicy to w świetle art. 266 § 1 k.s.h., jest to dopuszczalne, o ile reprezentują więcej niż 50 % kapitału zakładowego.
4. Rozważając jednak powyższą sytuację z punktu widzenia art. 266 § 2 k.s.h., należy opowiedzieć się za następującymi rozwiązaniami. Otóż mniejsza liczba wspólników uprawnionych do wyłączenia mocą umowy spółki np. jeden wspólnik nie może żądać wyłączenia jednego wspólnika, lecz wszystkich. Jeden wspólnik nie może żądać wyłączenia kilku wspólników, lecz wszystkich. Kilku wspólników nie może żądać wyłączenia kilku wspólników, lecz wszystkich. Wszyscy uprawnieni wspólnicy, w tym np. jeden mogą żądać wyłączenia wszystkich pozostałych wspólników.
5. Umowa spółki może przyznać prawo do wyłączania innych wspólników wyłącznie jednemu wspólnikowi, jako prawo przyznane mu osobiście.
6. Współuczestnikami w sporze są wspólnicy pozwani, zaś powodami pozostali wspólnicy pozywający. Tym samym wspólnicy, którzy nie skierowali żądania do sądu muszą być poinformowani o tym, że dany wspólnik ma być wyłączony.
7. Cenę przejęcia udziału ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości rynkowej z chwili doręczenia pozwu. Możliwe jest powołanie biegłego do ustalenia wartości udziału wyłączanego wspólnika.
8. Utrata członkostwa w spółce następuje w dniu doręczenia wyłączonemu pozwu, ale tylko wtedy, gdy otrzymał on zapłatę ceny udziałów wraz z odsetkami.
9. Plan wyłączenia wspólnika musi być starannie przygotowany. Ważne powody niekiedy nie wystarczą, jeżeli udziały wyłączanego wspólnika nie zostaną przejęte przez pozostałych wspólników lub osoby trzecie. Wówczas żądanie wyłączenia wspólnika będzie bezskuteczne, a dodatkowo wspólnicy występujący z takim powództwem narażają się na konieczność naprawienia szkody w stosunku do tego wyłączanego wspólnika. Tego typu roszczenie odszkodowawcze może polegać na żądaniu zwrotu kosztów procesu przegranego przez wspólnika wyłączanego czy żądanie odszkodowania za pozbawienie praw udziałowych na czas trwania procesu.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny