W spółce jawnej każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 39 § 1 k.s.h.). Prowadzenia spraw spółki nie można powierzyć jednak osobom trzecim z wyłączeniem wszystkich wspólników (art. 38 § 1 k.s.h.).

Jeżeli chodzi o „zwykłe czynności”, to każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki (art. 39 § 2 k.s.h.). Jeżeli jednak przed załatwieniem sprawy, choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników (art. 39 § 3 k.s.h.).

Zasady prowadzenia spraw spółki powinny być określone w umowie spółki lub w uchwale wspólników. Obydwa te akty prawne mogą przewidywać odstępstwo od ogólnej reguły, że prowadzenie spraw spółki powierza się wszystkim wspólnikom. Powierzenie spraw spółki może być powierzone w rezultacie jednemu lub kilku wspólnikom.

Istotne: Nie można wyłączyć wszystkich wspólników z prowadzenia spraw. Wyłączenie od prowadzenia spraw może nastąpić zarówno na mocy „zwykłej” uchwały, jak i uchwały zmieniającą umowę spółki, o której mowa w art. 9 k.s.h.

Skutkiem ograniczenia grona wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw spółki jest, że pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki (art. 40 § 1 k.s.h.).

Istotne: Art. 39 k.s.h., stanowi o wyłączeniu od prowadzenia spraw spółki, co oznacza także zwolnienie z tego obowiązku.

Jeżeli prowadzenie spraw spółki powierzono kilku wspólnikom, do prowadzenia przez nich spraw stosuje się przepisy ustawy dotyczące prowadzenia spraw przez wszystkich wspólników. Uchwałę wszystkich wspólników zastępuje wówczas uchwała tych wspólników, którym powierzono prowadzenie spraw spółki (art. 40 § 2 k.s.h.).

Istotne: Czynności prowadzenia spraw spółki można zakwalifikować jako czynności zwykłe, przekraczające zakres zwykłych czynności, czynności nagłe.

Zatem w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności spółki, w których wymagana jest uchwała wspólników, konieczna jest jednomyślność wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki (art. 42 k.s.h.). W sprawach zaś przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki (art. 43 k.s.h.). Jednakże wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może bez uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę (art. 44 k.s.h.).

Istotne: Sprawy spółki mogą prowadzić wszyscy wspólnicy, część wspólników, jeden wspólnik, osoby trzecie, ale zawsze z udziałem co najmniej jednego wspólnika.

Prawo prowadzenia spraw spółki może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu i obejmuje również zwolnienie wspólnika od obowiązku prowadzenia spraw spółki (art. 47 k.s.h.).

Istotne: O ile prowadzenie spraw spółki należy zakwalifikować do stosunków wewnętrznych spółki, o tyle reprezentacja należy do sfery stosunków zewnętrznych spółki.

Zgodnie z art. 29 § 1 k.s.h., każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. Jest to więc tylko jego prawo, a nie obowiązek. Obowiązek taki może jednak wynikać z umowy spółki.

Istotne: Prawo do reprezentowania może zostać odebrane, po pierwsze: jeżeli wspólnik zostanie wyłączony z tego prawa w umowie spółki, na co wyrazi zgodę, po drugie: wbrew jego woli z ważnych powodów prawomocnym orzeczeniem sądu. Umowa może również wprowadzać zasadę reprezentacji łącznej z innym wspólnikiem lub prokurentem (art. 30 § 1 i 2 k.s.h.).

Nie jest możliwe wyłączenie od prawa reprezentacji wszystkich wspólników, jak wynika z art. 30 § 1 zdanie drugie k.s.h. Spółka może być także reprezentowana przez prokurentów, pełnomocników, likwidatorów, kuratorów, syndyka masy upadłościowej. Jednakże wspólnik, który ma prawo do reprezentacji, nie może być prokurentem.

Istotne: Zakres przedmiotowy reprezentacji przez wspólników obejmuje wszystkie czynności sądowe i pozasądowe. Tym samym wspólnicy mogą dokonywać wszelkich czynności, łącznie ze zbywaniem i obciążaniem nieruchomości, ustanawianiem i odwoływaniem prokury, zbyciem przedsiębiorstwa, jego wydzierżawieniem, ustanowieniem na przedsiębiorstwie użytkowania.

Prawa do reprezentacji wspólnika nie można ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich (art. 29 § 3 k.s.h.). Oznacza to nic innego, jak to, że tego typu ograniczenie nie wywołuje żadnych skutków prawnych na zewnątrz, ponieważ wspólnik zawsze będzie dla kontrahenta osobą działającą w granicach umocowania. Wspólnicy mogą wprawdzie ograniczyć wspólnika w stosunkach wewnętrznych, ale nawet wówczas nie wpłynie to na ważność czynności prawnych z osobami trzecimi.

CO NA TO SĄD?

Według wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 grudnia 2013 r., I ACa 778/13, Lexis.pl nr 8167533 zgoda wspólników spółki jawnej na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zakres czynności spółki dotyczy etapu podejmowania decyzji w ramach stosunków wewnętrznych, a nie od dokonania samej czynności prawnej. Stanowi więc wewnętrzny akt organizacyjny. Dokonanie czynności bez zgody wspólników nie wpływa zaś na jej ważność.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

W spółce jawnej jest trzech wspólników: Jarosław Czelusta, Witold Maciak, Janusz Walczak. Na majątek spółki składa się przedsiębiorstwo z siedzibą w Krakowie oraz nieruchomość znajdująca się w Niepołomicach. Na mocy umowy spółki prawo do prowadzenia spraw spółki przysługuje dwóm wspólnikom: Czeluście i Walczakowi. Z kolei prawo do reprezentacji zostało powierzone wyłącznie Walczakowi i Ajdukiewiczowi, który jest księgowym spółki, ale nie wspólnikiem. Reprezentacja spółki jest więc dwuosobowa. W dniu 12 stycznia 2023 r., wspólnicy Czelusta i Walczak podjęli decyzję o sprzedaży nieruchomości w Niepołomicach. Do sprzedaży przystąpili jednak wszyscy trzej wspólnicy łącznie z księgowym. W tym stanie faktycznym wspólnicy Czelusta i Walczak postąpili nieprawidłowo, bo chociaż decyzja o sprzedaży nieruchomości należy do sfery wewnętrznej spółki, to w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności, a taką jest sprzedaż nieruchomości, wymagana jest jednomyślna zgoda wszystkich wspólników prowadzących sprawy spółki (art. 43 in fine k.s.h.). Umowa sprzedaży należy do sfery zewnętrznej stosunków spółki, czyli także do sfery reprezentacji. Skoro zatem na mocy postanowień umowy spółki reprezentacja jest dwuosobowa i została powierzona Walczakowi i księgowemu Ajdukiewiczowi, to tym samym to właśnie oni łącznie powinni reprezentować spółkę przy zawieraniu umowy sprzedaży nieruchomości. Żaden przepis kodeksu spółek handlowych nie wyłącza bowiem osób trzecich od reprezentowania spółki, z tym jednakże zastrzeżeniem, że nie jest możliwe wyłączenie prawa do reprezentacji wszystkich wspólników (art. 30 § 1 k.s.h.).

 PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Reprezentacja oznacza możliwość występowania we wszelkich stosunkach prawnych z zakresu prawa cywilnego, administracyjnego, pracy i innych stosunkach zewnętrznych. Reprezentacja może być czynna (składanie oświadczeń woli) i bierna (przyjmowanie oświadczeń woli).
2. Wyłączenie prawa wspólnika do reprezentacji może odbyć się wyjątkowo. Na przykład nie jest on zainteresowany reprezentacją lub prowadzeniem spraw spółki, a tylko udziałem w zyskach i godzi się na to w umowie spółki. Wyłączenie może dokonać się także z ważnych powodów na podstawie orzeczenia sądu. Ważnymi powodami mogą być np. prowadzenie działalności konkurencyjnej, malwersacje, rażące niedbalstwo w pełnieniu obowiązków, choroba, długotrwała nieobecność.
3. Prowadzenie spraw spółki, to podejmowanie wszystkich czynności o charakterze organizacyjnym i zarządczym, tj. polegających na wydawaniu decyzji, opinii, podejmowaniu uchwał.
4. Niedopuszczalne jest powierzenie na podstawie umowy prowadzenia spraw i reprezentacji osobom trzecim z wyłączeniem wszystkich wspólników.
5. O tym, czy czynność należy do zakresu zwykłych czynności, czy też przekraczających zwykły zakres decydują stosunki panujące w spółce. Jeżeli zatem spółka zajmuje się sprzedażą maszyn rolniczych, to należy to zakwalifikować do zakresu zwykłych czynności. Czynnościami przekraczającymi zwykły zakres będą wszystkie te, które powinny uzyskać akceptację wszystkich wspólników. Jako przykłady takich czynności można wymienić: zmianę profilu działalności gospodarczej, decyzje inwestycyjne, nabycie i zbycie nieruchomości, podpisanie spisu inwentarza, przyjęcie nowego wspólnika, poręczenie wekslowe na znaczną kwotę, zabezpieczenie kredytowe, długoterminowe dostawy, zmiany umowy spółki.
6. W celu uniknięcia potencjalnych konfliktów warto w umowie spółki lub uchwale wspólników określić kategorię czynności przekraczających zwykły zarząd.
7. Czynności nagłe obejmują zarówno sprawy nieprzekraczające, jak i przekraczające zakres zwykłych czynności spółki.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny