Dość często praktyką rynkową jest, gdy spółka kapitałowa ze względu na brak kapitału własnego poszukuje inwestora. Przepisy Kodeksu spółek handlowych są pomocne w tym zakresie, ponieważ umożliwiają udzielenie spółce kapitałowej pożyczki przez jej własnego członka zarządu, co działa także w drugą stronę. Wzajemne udzielanie pożyczek wiąże się jednak z koniecznością uzyskania zgód korporacyjnych oraz zachowaniem reguł przewidzianych dla reprezentacji spółki na taką okoliczność. Kwestie zawarcia stosownych umów z członkiem organu spółki reguluje zasadniczo art. 15 k.s.h.

Na podstawie zatem art. 15 § 1 k.s.h., zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób, wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że przez umowę pożyczki rozumie się zobowiązanie dającego pożyczkę do przeniesienia na własność biorącego pożyczkę określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku wraz z zobowiązaniem biorącego pożyczkę do zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy oznaczonych co do gatunku i tej samej jakości (art. 720-724 k.c.).

KONIECZNOŚĆ UZYSKANIA ZGODY ZGROMADZENIA WSPÓLNIKÓW LUB WALNEGO ZGROMADZENIA

Aby doszło zatem do skutecznego zawarcia umowy pożyczki z członkiem zarządu konieczne jest zwołanie zgromadzenia wspólników w spółce z o.o. lub walnego zgromadzenia w spółce akcyjnej i prostej spółce akcyjnej. Natomiast czynność prawna dokonana bez zgody umocowanego do tego organu skutkować będzie nieważnością dokonanej czynności z możliwością jej „uzdrowienia” przez podjęcie właściwej uchwały w terminie dwóch miesięcy od jej dokonania (art. 17 § 1 i 2 k.s.h.).

Istotne: Ze względu na dyspozytywny charakter omawianego przepisu umowa spółki może stanowić, że znosi się wymóg uzyskania zgody lub upoważnia inny organ do jej udzielenia. Tym samym rada nadzorcza może udzielić zgody zarządowi lub likwidatorom.

KONIECZNOŚĆ UZYSKANIA ZGODY WSPÓLNIKÓW W ZALEŻNOŚCI OD WYSOKOŚCI KAPITAŁU ZAKŁADOWEGO

Kolejnym krokiem jest zestawienie wysokości pożyczki, która miałaby być udzielona z wysokością kapitału zakładowego spółki. Stosownie bowiem do treści art. 230 k.s.h. rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Przepisu art. 17 § 1 nie stosuje się.

Istotne: Jeżeli zatem wysokość pożyczki przekroczyłaby dwukrotną wysokość kapitału zakładowego spółki z o.o., a umowa nie zawiera w tym względzie żadnych postanowień, konieczne stanie się podjęcie dodatkowej uchwały bezwzględną większością głosów (art. 245 k.s.h.). Nie może przy tym umknąć z pola widzenia, że podobnego przepisu nie ma w spółce akcyjnej i prostej spółce akcyjnej.

KONIECZNOŚĆ ZWRÓCENIA UWAGI NA WŁAŚCIWY SPOSÓB REPREZENTACJI SPÓŁKI

Kolejnym czynnikiem, na który trzeba zwrócić uwagę jest ten, że w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 210 § 1 k.s.h).

Z kolei, jeżeli wszystkie udziały spółki przysługują jedynemu wspólnikowi albo jedynemu wspólnikowi i spółce, oświadczenie woli takiego wspólnika składane spółce wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, chyba że ustawa stanowi inaczej. W konsekwencji, jeżeli jedyny wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu, przepisu art. 210 § 1 k.s.h. nie stosuje się. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga bowiem formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 210 § 2 k.s.h.).

Dokładnie w taki sam sposób uregulowano powyższe kwestie w spółce akcyjnej (art. 379 k.s.h.) oraz w prostej spółce akcyjnej (art. 300⁶⁷ k.s.h.).

Istotne: Jeżeli zatem jedyny członek zarządu jest jedynym wspólnikiem, umowa pożyczki dla ważności musi przybrać postać aktu notarialnego.

POŻYCZKA NA GRUNCIE PRZEPISÓW PODATKOWYCH

Jeżeli chodzi o skutki podatkowe umowy pożyczki pomiędzy członkiem zarządu a spółką kapitałową, to zastosowanie znajdzie art. 9 ust. 10 lit. i ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Przepis ten zwalnia od podatku pożyczki udzielone przez wspólnika lub akcjonariusza spółki kapitałowej. W przypadku osób niebędących wspólnikami spółki pożyczka podlega opodatkowaniu na gruncie PCC stawką 0,5% jej wartości.

Podobnie na gruncie podatku CIT pożyczka udzielona przez wspólnika lub członka zarządu spółki nie stanowi przychodu po stronie spółki, a zarazem nie jest kosztem uzyskania przychodu dla osoby udzielającej pożyczki (art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).

Pożyczka udzielona spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przez wspólnika lub członka zarządu nie podlega również opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, ale tylko wówczas, gdy pożyczkodawcą jest osoba fizyczna niebędąca podatnikiem VAT. Umowa pożyczki między podatnikami VAT korzysta ponadto ze zwolnienia przedmiotowego na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT jako usługa pośrednictwa finansowego.

CO NA TO SĄD?

Jak stwierdził SN w wyroku z dnia 5 lutego 2009 r., I CSK 297/08, Biul. SN 2009, nr 6, s. 12, „zawarcie przez zarząd umowy objętej hipotezą art. 15 § 1 k.s.h. bez wymaganej przez ten przepis zgody stanowi działanie w charakterze organu osoby prawnej bez stosownej do tego kompetencji, podlegające przedstawionej wyżej sankcji, wynikającej z art. 17 § 1 k.s.h. Chodzi tu więc o wadliwość taką, jak określona w art. 39 k.c., zbieżną co do istoty z wadliwością występującą w razie zawarcia umowy przez rzekomego pełnomocnika (art. 103 § 1 i 2 k.c.)”.

W innym wyroku SN z dnia 25 marca 2015 r., sygn. II CSK 818/14 przyjęto, że w spółce jednoosobowej nie można przyjmować czynność za dokonaną per facta concludentia, jeżeli przepisy ustawy wymagają wyrażenia zgody przez organ tej osoby prawnej. Niezbędne jest złożenie odrębnego oświadczenia zgromadzenia wspólników, w którym wyraża ono zgodę na dokonanie czynności.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Kapitał zakładowy spółki z o.o. GOBI wynosi 20.000,00 zł. Adam Milczek jest jedynym wspólnikiem spółki a zarazem prezesem zarządu. Spółka potrzebuje pożyczki na dodatkowe inwestycje, ale bank odmówił jej udzielenia. Dlatego też Adam Milczek podjął decyzję o udzieleni spółce pożyczki w wysokości 100.000,00 zł. Umowa spółki wymaga uzyskania zgody na udzielenie pożyczki spółki przez członka zarządu przez zgromadzenie wspólników. W związku z faktem, że Adam Milczek jest zarazem jedynym wspólnikiem i członkiem zarządu oprócz uzyskania zgody zgromadzenia wspólników, dla skutecznej czynności prawnej jaka jest umowa pożyczki wymagana będzie forma aktu notarialnego.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Podstawowym warunkiem udzielenia pożyczki jest uzyskanie zgody zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia. Bez tej zgody umowa pożyczki nigdy nie będzie skuteczna.
2. W każdym przypadku należy uzyskać zgodę zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia na udzielenie pożyczki. Dotyczy to także przypadku, gdy zgromadzenie wspólników jest jednoosobowe.
3. Pożyczki może udzielić zarówno członek zarządu spółce, jak i spółka członkowi zarządu.
4. Nie można zapominać o prawidłowej reprezentacji spółki w umowie pożyczki, w szczególności, gdy zarząd jest jednoosobowy.
5. Pożyczka udzielana spółce lub członkowi zarządu jest neutralna podatkowo.
6. Umowa pożyczki może zostać zawarta z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem. 

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny