W spółce jawnej posiadanie statusu wspólnika wiąże się z istnieniem praw i obowiązków określonych w umowie spółki. W praktyce obrotu może jednakże pojawić się sytuacja, gdy zajdzie konieczność przeprowadzenia zmian w składzie wspólników, co wiąże się z utratą członkostwa. Osiąga się to poprzez zbycie praw i obowiązków w spółce. Na tym tle pojawia się kontrowersja, jakie czynności należy podjąć, a co za tym idzie w jakiej kolejności, aby tego rodzaju zmiany były skuteczne w Krajowym Rejestrze Sądowym. Celem niniejszego artykułu jest udzielenie odpowiedzi na tak postawione pytania.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że wyjściową kwestią pozwalającą na rozważenie problematyki zbycia praw i obowiązków w spółce jawnej jest analiza przepisu art. 10 § 1 k.s.h. Tenże przepis zaś stanowi, że ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi.

Istotne: Prawa i obowiązki wspólnika nie mają charakteru cząstkowego, lecz ogólny. Oznacza, to, że nie można zbyć tylko niektórych praw lub obowiązków, lecz wszystkie z nich poprzez sprzedaż, zamianę lub darowiznę. Tytułem przykładu prawami mogą być prowadzenie spraw spółki, reprezentacja, udział w zyskach, zaś obowiązkami prowadzenie spraw spółki, udział w stratach, czy powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej.

PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI PRZENIESIENIA PRAW I OBOWIĄZKÓW NA INNĄ OSOBĘ

Nie można wykluczyć sytuacji, gdy wspólnicy nie godzą się na przeniesienie ogółu praw i obowiązków na inną osobę. W tym celu mogą zatem nie wprowadzać odpowiednich postanowień do umowy spółki. Gdy zaś tak się stanie, nie będzie możliwe przeprowadzenie czynności przeniesienia ogółu praw i obowiązków na inną osobę spoza grona wspólników, z uwagi na wymóg zawarcia odpowiednich postanowień w umowie spółki. Innymi słowy, jeżeli umowa spółki nie przewiduje możliwości przeniesienia ogółu praw i obowiązków bądź dopuszcza możliwość zbycia jedynie części praw lub obowiązków, wówczas czynność zbycia na rzecz osoby spoza grona wspólników będzie bezskuteczna.

Istotne: Członkostwo w spółce osobowej ma co do zasady charakter niezbywalny.

Jeżeli umowa spółki nie przewiduje możliwości zbycia ogółu praw i obowiązków, konieczne będzie dokonanie zmian umowy spółki, które umożliwią przeprowadzenie tego rodzaju czynności. Poza tym art. 10 § 2 k.s.h. wprowadza obowiązek uzyskania pisemnej zgody wszystkich wspólników na przeniesienie ogółu praw i obowiązków na inną osobę, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Oprócz więc umowy spółki, która dopuszcza przeniesienie ogółu praw i obowiązków, wprowadzono zarazem obowiązek uzyskania pisemnej zgody wszystkich wspólników na to przeniesienie, chyba że umowa spółki nie wprowadza obowiązku uzyskania takiej dodatkowej zgody.

Istotne: O dokładnym czasie, w którym dochodzi do przeniesienia ogółu praw i obowiązków decydują wspólnicy w umowie spółki. Zgoda taka może zatem mieć miejsce przed czynnością zbycia, w trakcie czynności zbycia, po czynności zbycia, a nawet poprzez wprowadzenie wymogu uzgodnienia osoby nowego wspólnika. Przy czym zgoda taka musi mieć pod rygorem nieważności formę pisemną, a nawet formę aktu notarialnego, jeżeli wspólnicy w umowie spółki wprowadzą taką zasadę.

Reasumując, umowa spółki musi zostać zawarta w formie pisemnej (art. 23 k.s.h.), podpisana przez wszystkich wspólników (art. 9 k.s.h.) i zgłoszona do sądu rejestrowego, co dotyczy także wszelkich zmian jej dotyczących (art. 47 ustawy o KRS).

MOMENT SKUTECZNOŚCI WPISU ZMIAN DO REJESTRU SĄDOWEGO

Ze względu na fakt, że wpis do rejestru w przedmiocie zbycia ogółu praw i obowiązków nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratoryjny, to tym samym zmiana umowy spółki staje się skuteczna z chwilą jej dokonania. Oznacza to, że zbycie ogółu praw i obowiązków staje się skuteczne z chwilą podjęcia stosownej uchwały.

Skuteczne zbycie ogółu praw i obowiązków nie jest zatem uzależnione od przeprowadzenia kolejnych zmian w umowie spółki, wykreślenia z tej umowy dotychczasowego wspólnika, czy też wpisania odpowiedniej informacji do rejestru sądowego. Dokonanie zmian w umowie spółki wiąże się jednak z dodatkowym obowiązkiem uwidocznienia zmian w rejestrze sądowym w przedmiocie firmy na podstawie art. 24 k.s.h. Przepis ten bowiem wprowadza wymóg umieszczenia w firmie spółki nazwisk (firm) wszystkich wspólników albo nazwiska lub (firmy) jednego albo kilku wspólników.

Zgodnie z powyższym zmianę umowy spółki oraz zmianę firmy należy zgłosić do rejestru sądowego. Ponadto koniecznym jest złożenie wniosku o wykreśleniu z rejestru sądowego dotychczasowego wspólnika i wpisanie nowego wspólnika.

WPŁYW ZMIAN NA WKŁAD I UDZIAŁ KAPITAŁOWY

Zgodnie z art. 50 § 1 k.s.h. udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości wniesionego wkładu. Jednocześnie wspólnik nie jest uprawniony ani zobowiązany do podwyższenia umówionego wkładu (50 § 2 k.s.h.). Wprowadzenie zatem zmian do umowy spółki powoduje, że nowy wspólnik z chwilą nabycia ogółu praw i obowiązku wchodzi w posiadanie wkładu i udziału kapitałowego dotychczasowego wspólnika. Jeżeli jednak wkład nie został dotychczas wniesiony do spółki, to taki obowiązek ciąży od tej pory na nowym wspólniku, który nabywa udział w wysokości wniesionego wkładu.  

CO NA TO SĄD?

W świetle wyroku WSA w Poznaniu z dnia 6 czerwca 2018 r., I SA/Po 289/18, LEX nr 2507512 zbycie ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej oraz związana z tym zmiana składu osobowego tej spółki nie stanowi samo w sobie zmiany umowy spółki. Podobnie NSA w wyroku z dnia 13 października 2020 r., II FSK 1614/18, LEX nr 3088163 nakazał wyraźnie odróżnić zbycie ogółu praw i obowiązków od wystąpienia wspólnika ze spółki.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Spółka jawna posiada trzech wspólników, w której każdy na prawo prowadzenia sprawa spółki oraz reprezentacji. Firma spółki nosi nazwę „Kowalczuk, Wareda, Ignasik spółka jawna”. W umowie spółki nie zawarto postanowień dotyczących przeniesienia ogółu praw i obowiązków na osoby spoza grona wspólników. Co więcej, w umowie spółki nie zawarto nawet regulacji rozstrzygających w zakresie sposobu i trybu podejmowania uchwał dotyczących przenoszenia praw i obowiązków. Tymczasem wspólnik Wareda zamierza zbyć członkostwo w spółce wraz ze swoimi prawami i obowiązkami na rzecz wspólnika Kowalczuka. Skoro zatem umowa nie zawiera odpowiednich postanowień dotyczących przeniesienia ogółu praw i obowiązków, w pierwszej kolejności należy dokonać zmiany umowy spółki. Zmianę umowy spółki trzeba następnie zgłosić do Krajowego Rejestru Sądowego w trybie art. 38 pkt 3 ustawy o KRS. Jednocześnie należy dokonać zmian w firmie spółki usuwając z niej nazwisko dotychczasowego wspólnika Waredy. Wspólnik nabywający ogół praw i obowiązków, tj. Kowalczuk nadal będzie dysponował jednym głosem w spółce, zgodnie z postanowieniami umowy spółki. Nie zmieni się także udział w zyskach i stratach Kowalczuka, albowiem nie poczyniono żadnych zmian umowy spółki w tym kierunku.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Jeżeli dotychczasowy wspólnik dysponuje już prawem do głosu w spółce, to nabycie ogółu praw i obowiązków zbywającego wspólnika nie powoduje, że wspólnik nabywający zyskuje jakąś zwiększoną siłę głosów, ponieważ uczestnictwo w spółce jawnej wiąże się z tożsamą siłą głosów. Kontrowersyjny byłby zatem pogląd, że umowa spółki może przyznać wspólnikowi spółki osobowej większą ilość głosów w oparciu o posiadane udziały. Podstawą tego poglądu jest art. 37 k.s.h. który umożliwia przyznanie wspólnikowi decydującego prawa głosu lub dysponowania zwiększoną ilością głosów z tytułu posiadanego wyższego udziału kapitałowego. Wbrew temu poglądowi, ustawodawca w spółkach osobowych w przeciwieństwie do spółek kapitałowych w żadnym przepisie nie przyznaje prawa do większej ilości głosów. Tak więc nabycie ogółu praw i obowiązków dotychczasowego wspólnika, nie powoduje zwiększonej siły głosów w spółkach osobowych wspólnika nabywającego.
2. Nabycie ogółu praw i obowiązków zbywającego wspólnika przez dotychczasowego wspólnika nie zwiększa jego prawa do wyższego udziału w zyskach, chyba że doszłoby do zmiany umowy spółki ze względu na brak odpowiednich postanowień w dotychczasowej umowie spółki dotyczących zbycia ogółu praw i obowiązków. Tylko pod takim warunkiem dotychczasowy i nabywający wspólnik zyskałby prawo do zwiększonych udziałów w zyskach.
3. Dotychczasowy wspólnik nabywający ogół praw i obowiązków zbywającego wspólnika staje się posiadaczem wkładu i udziału tego wspólnika, przez co zyskuje dodatkową wartość, ponieważ zwiększy się jego udział kapitałowy w razie podziale majątku przy likwidacji spółki.
4. Zmiana umowy spółki jest skuteczna z chwilą podjęcia stosownej uchwały. Tym samym po dokonaniu zmiany w umowie i to jeszcze przed wprowadzeniem zmian w rejestrze sądowym, wspólnik zbywający z tą chwilą może dokonać zbycia ogółu praw i obowiązków na dotychczasowego, nabywającego wspólnika.
5. Zbycie ogółu praw i obowiązków nie daje podstaw do twierdzenia, że w tym przypadku dochodzi do wystąpienia wspólnika ze spółki, co oznacza ze spółka nie rozlicza się z byłym wspólnikiem według zasad obowiązujących na gruncie Kodeksu spółek handlowych z występującym wspólnikiem.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny