Ogłoszenie upadłości rodzi określone skutki dla całego zbioru aktywów upadłego, przez co należy rozumieć majątek upadłego. Z dniem bowiem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 pr. upad.).
Istotne: Zaspokojenie wierzycieli w toku postępowania upadłościowego następuje zawsze w pieniądzu, nigdy zaś w naturze.
CO NA TO SĄD?
W wyroku z dnia 27 stycznia 2015 r, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, II SA/GI 1032/14, Legalis wyraził pogląd, że sądowe i administracyjne kary grzywny orzeczone przeciw upadłemu po dniu ogłoszenia upadłości nie mogą być zaspokajane z masy upadłości, ponieważ w wyniku ogłoszenia upadłości upadły utracił z mocy samego prawa zarząd oraz możność korzystania z majątku. W związku z tym roszczenia z tego tytułu mogą być dochodzone przez wierzycieli po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego, a w czasie trwania tego postępowania tylko z majątku niewchodzącego do masy upadłości. Dotyczy to w szczególności wynagrodzenia za pracę w części niepodlegającej zajęciu.
W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości i nabyty w toku postępowania upadłościowego (art. 62 pr. upad.). Tak więc w skład masy upadłości wchodzą zarówno spadki (art. 119 pr. upad.), jak i majątek wspólny małżonków (art. 124 ust. 1 zd. 2 pr. upad.).
Istotne: W skład masy upadłości nie wchodzą w rezultacie roszczenia o charakterze niemajątkowym np. stosunek (prawo) członkostwa w spółdzielni oraz prawa niezbywalne, takie jak np. służebność osobista.
Ustalenie składu masy upadłości następuje przez sporządzenie spisu inwentarza i spisu należności (art. 69 ust. 1 pr. upad.). Obydwa te spisy podlegają uzupełnieniu w razie potrzeby (art. 69 ust. 1a-1c pr. upad.).
Istotne: Mieniem niewchodzącym w skład masy upadłości dysponuje samodzielnie upadły.
Zgodnie z powyższym do masy upadłości nie wchodzi mienie, które jest wyłączone od egzekucji na mocy przepisów kodeksu postępowania cywilnego, jak również wynagrodzenie za pracę upadłego będącego osobą fizyczną w części niepodlegającej zajęciu (art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 pr. upad.). Podobnie kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki nie wchodzi do masy upadłości, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki w części przypadającej zgodnie z umową powołująca administratora pozostałym wierzycielom (art. 63 ust. 1 pkt 3 pr. upad.). Nie inaczej jest w przypadku mienia przeznaczonego na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin. Składniki tego mienia oznaczy sędzia-komisarz (art. 64 ust. 1 pr. upad.).
Istotne: Wyłączenie z masy upadłości na podstawie przepisów k.p.c., za pracę upadłego w związku z realizacją zastawu rejestrowego i hipoteki oraz na pomoc dla pracowników upadłego i ich rodzin jest wyłączeniem z mocy samego prawa. Drugie wyłączenie z masy upadłości może nastąpić na mocy uchwały zgromadzenia wierzycieli (art. 63 ust. 2 pr. upad.). Trzeci wyłączenie może nastąpić na mocy wyłączenia wierzytelności i praw dokonanego przez sędziego-komisarza na warunkach określonych w art. 315 ust. 1 pr. upad. W zw. z art. 334 ust. 1 pr. upad.
WYŁĄCZENIE Z MASY UPADŁOŚCI SKŁADNIKÓW MIENIA NIENALEŻĄCYCH DO UPADŁEGO
Syndyk sporządzający spis inwentarza i spis należności opiera się na księgach upadłego i dokumentach niespornych (art. 69 ust. 1 pr. upad.). Jeżeli zatem dany składnik stanowi własność osoby trzeciej, wówczas nie podlega on umieszczeniu w spisie, lecz powinien być wydany uprawnionemu. Z kolei, gdy istnieje spór co do tego składnika, powinien zostać złożony przez osobę roszczącą sobie do niego prawo wniosek o wyłączenie tego składnika z masy upadłości.
Istotne: Przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności, gdyż zastosowanie znajdą w tej sytuacji przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem (art. 701 pr. upad.).
Istnieją trzy alternatywy przewidziane na okoliczność zbycia przez upadłego mienia podlegającemu wyłączeniu od zbycia. Po pierwsze, w razie zbycia przez upadłego mienia, które podlega wyłączeniu, świadczenie otrzymane za zbyte mienie wydaje się osobie, do której mienie to należało, jeżeli świadczenie jest wyodrębnione w masie upadłości (art. 71 ust. 1 pr. upad.). Po drugie, w razie zbycia przez syndyka mienia, które podlegało wyłączeniu, osoba mająca prawo do tego mienia, może żądać wydania świadczenia wzajemnego uzyskanego w zamian za to mienie (art. 71 ust. 2 pr. upad.). Po trzecie, jeżeli świadczenie nie zostało spełnione przez zgłoszeniem żądania wydania, prawo do świadczenia przechodzi na mającego prawo do wyłączonego mienia (art. 71 ust. 3 pr. upad.). Ponadto osoba, której przysługuje prawo do mienia podlegającego wyłączeniu, może zażądać jego wydania lub świadczenia wzajemnego za jednoczesnym zwrotem wydatków na utrzymanie tego mienia lub uzyskanie świadczenia wzajemnego poniesionego przez upadłego lub z masy upadłości (art. 72 pr. upad.).
Istotne: Zagadnienia proceduralne związane z wyłączeniem z masy upadłości składników mienia nienależących do upadłego regulują przepisy art. 73-74 pr. up.
W ramach roszczeń windykacyjnych dochodzonych w trybie uproszczonym, które polegają na złożeniu wnioskowi sędziemu-komisarzowi o wyłączenie z masy upadłości należy zgłosić wszelkie twierdzenia, zarzuty i dowody pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w dalszym toku postępowania, chyba że powołanie ich we wniosku było niemożliwe. Jest to zasada ustawowej prekluzji (art. 73 ust. 1 pr. upad.). Sędzia-komisarz rozpoznaje opisywany wniosek w terminie instrukcyjnym jednego miesiąca od dnia jego złożenia po wysłuchaniu syndyka (art. 73 ust. 2 pr. upad.). Postanowienie w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości wymaga uzasadnienia i przysługuje na nie zażalenie upadłemu i wierzycielom (art. 73 ust. 6 pr. upad.). W razie oddalenia wniosku wnioskodawca w ramach powództwa może żądać wyłączenia z masy upadłości w terminie miesiąca od dnia doręczenia postanowienia sędziego-komisarza o odmowie wyłączenia z masy upadłości (art. 74 ust. 1 pr. upad.).
Istotne: Pozwanym o wyłączenie mienia z masy upadłości jest syndyk, przy czym sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia objętego żądaniem wyłączenia z masy upadłości (art. 74 ust. 5 pr. upad.).
SKUTKI CZYNNOŚCI UPADŁEGO W STOSUNKU DO MIENIA WCHODZĄCEGO W SKŁAD MASY UPADŁOŚCI
Skutkiem czynności upadłego w zakresie mienia wchodzącego w skład masy upadłości jest przede wszystkim to, że z dniem ogłoszenia upadłości upadły traci prawo zarządu oraz możliwości korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy upadłości (art. 75 ust. 1 pr. upad.). Sędzia-komisarz określa tym samym zakres i czas korzystania przez upadłego lub osoby mu bliskie, którzy po dacie ogłoszenia upadłości zamieszkiwali w mieszkaniu lub budynku wchodzącym do masy upadłości z tego mieszkania (art. 75 ust. 2 pr. upad.).
Istotne: Upadły traci możliwość używania, posiadania, dysponowania i pobierania pożytków ze składników wchodzących w skład masy upadłości, gdyż majątek ten podlega spieniężeniu przez syndyka celem zaspokojenia wierzycieli.
Warto podkreślić, że czynności prawne upadłego dotyczące mienia wchodzącego w skład masy upadłości są bezwzględnie nieważne (art. 77 ust. 1 pr. upad.). Wyjątkiem od tej zasady jest ustanowienie zabezpieczenia finansowego, które nastąpiło po ogłoszeniu upadłości, jeżeli uprawniony z zabezpieczenia wykaże, że nie wiedział o ogłoszeniu upadłości. Wyjątek ten nie ma zastosowania do zabezpieczenia ustanowionego w związku z uczestnictwem w systemie lub systemie rachunku papierów wartościowych (art. 77 ust. 4 pr. upad.). W myśl art. 80 ust. 1 pr. upad., ogłoszenie upadłości uczestnika systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych nie wstrzymuje:
1) środków pieniężnych i instrumentów finansowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2022 r. poz. 861 i 872), zgromadzonych i zapisanych na jego rachunku rozliczeniowym, nieobciążonych prawem rzeczowym na rzecz osób trzecich,
2) instrumentów finansowych zapisanych na rachunku rozliczeniowym upadłego, jako przedmiot zabezpieczenia kredytu uzyskanego w ramach systemu płatności lub systemu rozrachunku papierów wartościowych, jeżeli kredyt taki może być udostępniony w ramach istniejącej umowy o kredyt – w celu wykonania zobowiązań upadłego wynikających ze zleceń rozrachunku wprowadzonych do systemu najpóźniej w dniu roboczym systemu rozpoczynającym się w dniu, w którym została ogłoszona upadłość.
Na wniosek osoby trzeciej sędzia-komisarz może nakazać zwrot na jej rzecz z masy upadłości jej świadczenia wzajemnego, które osoba ta świadczyła w związku z dokonaniem przez nią z upadłym nieważnej czynności prawnej. Do zwrotu tego świadczenia stosuje się odpowiednio przepisy o nienależnym świadczeniu (art. 77 ust. 2 pr. upad.). Zwrot świadczenia, można nakazać, jeżeli czynność prawna została podjęta po ogłoszeniu upadłości i przed obwieszczeniem w Rejestrze postanowienia o ogłoszeniu upadłości, a osoba trzecia przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć o ogłoszeniu upadłości. Na postanowienie sędziego-komisarza osobie tej przysługuje zażalenie (art. 77 ust. 3 zd. 2 pr. upad.).
Spełnienie świadczenia do rąk upadłego dokonane po obwieszczeniu o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do masy upadłości, chyba że równowartość świadczenia została przekazana przez upadłego do masy upadłości (art. 78 pr. upad.). Przepis ten stanowi lex specialis względem ogólnych zasad spełnianych do rąk uprawnionego (art. 452 k.c.).
Istotne: Zasada nieważności czynności prawnej dokonanej przez upadłego (art. 77 pr. upad.) i zasada braku skutku wykonania zobowiązania w razie spełnienia świadczenia do rąk upadłego (art. 78 pr. upad.) nie ma zastosowania do czynności podlegających ujawnieniu w księdze wieczystej i rejestrach, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej (art. 79 pr. upad.).
ZAKAZ OBCIĄŻANIA MASY UPADŁOŚCI
Po ogłoszeniu upadłości nie można obciążyć składników masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. (art. 81 ust. 1 pr. upad.). Po ogłoszeniu upadłości nie można także ustanowić na składnikach masy upadłości hipoteki przymusowej ani zastawu skarbowego, także dla zabezpieczenia wierzytelności powstałej po ogłoszeniu upadłości (art. 81 ust. 1 a pr. upad.). Zasad powyższych nie stosuje się, jeżeli wniosek o wpis hipoteki został złożony w sądzie co najmniej na sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 81 ust. 2 pr. upad.).
Wpis w księdze wieczystej lub rejestrze dokonany z naruszeniem art. 81 podlega wykreśleniu z urzędu. Podstawą wykreślenia jest postanowienie sędziego-komisarza stwierdzające niedopuszczalność wpisu. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie (art. 82 pr. upad.).
CO NA TO SĄD?
W postanowieniu z dnia 20 maja 2009 r., I CZ 22/09, Legalis Sąd Najwyższy zajął stanowisko, zgodnie z którym czynność polegająca na oświadczeniu o wyrażeniu zgody na zmianę wierzyciela co do przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej, nie dotyczy masy upadłości, lecz długów niewchodzących do masy upadłości. Jeżeli więc do wpisu zmiany wierzyciela wymagana jest zgoda właściciela nieruchomości, który zgody tej nie udzielił, to nie sposób odmówić mu legitymacji do wniesienia skargi na orzeczenie referendarza sądowego dokonującego wpisu zmiany wierzyciela.
PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY
Jan Kaczorowski złożył wniosek o upadłość. W skład masy upadłości wszedł majątek wspólny małżonków składający się z mieszkania i samochodu osobowego i wynagrodzenie małżonków w części niepodlegającej zajęciu. Syndyk sporządził spis inwentarza i spis należności. Upadły nie zbył mienia podlegającego wyłączeniu od zbycia i nie złożył wniosku o wyłączenie określonych składników z mienia upadłości. Z dniem ogłoszenia upadłości Jan Kaczorowski utracił prawo do używania, dysponowania, korzystania i dysponowania nieruchomością i samochodem osobowym. Sędzia-komisarz określił, że małżonkowie będą korzystać z nieruchomości w dotychczasowym zakresie na czas trwania postepowania upadłościowego. Od tej pory małżeństwo Kaczorowskich nie może dokonywać żadnych czynności prawnych w stosunku do masy upadłości. Nie mogą też obciążyć masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, ponieważ w okresie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości małżonkowie nie złożyli wniosku o wpis do hipoteki.
PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY
- Przedmiotem wyłączenia z masy upadłości nie mogą być części składowe rzeczy (art. 47 k.c.), rzeczy ruchome, które zostały połączone z nieruchomością w taki sposób, że stały się jej częścią składową (art. 191 k.c.), rzecz ruchoma połączona lub pomieszana z inną rzeczą w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami (art. 193 k.c.), rzecz ruchoma wytworzona z cudzych materiałów, jeżeli wytwórca (upadły) stał się właścicielem (art. 192 k.c.).
- Postępowanie w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości wszczyna się wyłącznie na wniosek osoby uprawnionej. Postępowania tego nie wszczyna się z urzędu.
- Sędzia-komisarz po rozpoznaniu wniosku o wyłączenie mienia z masy upadłości może uwzględnić wniosek, oddalić wniosek, wniosek częściowo uwzględnić, a częściowo oddalić, odrzucić wniosek, umorzyć postępowanie.
- Powództwo o wyłączenie z masy upadłości wnosi się w terminie 1 miesiąca od dnia doręczenia postanowienia sędziego-komisarza o odmowie wyłączenia. Jest to materialny termin prawa cywilnego, który nie podlega przywróceniu.
- Ogłoszenie upadłości nie ma wpływu na samą zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych upadłego (art. 185 ust. 2 pr. upad.). Niemniej czynności prawne dotyczące mienia upadłego są bezwzględnie nieważne.
Autor: dr Mariusz Korcyl
Radca Prawny
0 komentarzy