W świetle art. 249 ust. 2 pr. up., świadczenia powtarzające się, a zatem przyznane na czas życia uprawnionego lub innej osoby, w tym także przyznane na czas niedookreślony czasowo, które polegają na świadczeniu w regularnych odstępach np. pieniędzy umieszcza się w spisie wierzytelności jako sumę stanowiącą wartość prawa.

Istotne: Wartość prawa zawarta w konkretnej sumie powinna zostać ustalona na podstawie danych statystycznych dotyczących wieku osoby uprawnionej, miejsca zamieszkania, a także kosztów utrzymania.

Przykładowo spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma świadczyć co miesiąc dożywotnio 500 zł kwoty pieniężnej na rzecz Waldemara Walczaka. W momencie ogłoszenia upadłości należy ustalić wartość tego prawa i mieścić tak ustaloną sumę w spisie wierzytelności.

Istotne: Ustawodawca wyodrębnił renty przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości i renty za czas po ogłoszeniu upadłości.

Należności z tytułu rent stanowiące odszkodowanie za wywołane choroby, niezdolność do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości zostały zakwalifikowane jako inne należności, które podlegają zaspokojeniu w kategorii pierwszej, a zatem zaraz po kategorii zerowej, czyli kosztach postępowania (art. 342 ust. 1 pkt 1 pr. up.). Należności te podlegają zgłoszeniu do masy upadłości.

Istotne: Należności z tytułu renty, przypadające za okres wcześniejszy niż 3 lata przed ogłoszeniem upadłości podlegają zaspokojeniu według zasad przewidzianych dla kategorii drugiej, a do tej kategorii zaliczono podatki, daniny publiczne, należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (art. 342 ust. 1 pkt 2 pr. up.).

Jeżeli chodzi o należności z tytułu rent, to zasadą jest, że zobowiązania ciążące na upadłym a przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości zostały zaliczone na podstawie art. 230 ust. 2 pr. up., do pozostałych zobowiązań, które są zaspokajane zaraz po kosztach postępowania. W konsekwencji renty, jako pozostałe zobowiązania są zaspakajane przez syndyka w miarę wpływu do masy stosownych sum w terminach płatności (na bieżąco), do dnia sporządzenia ostatecznego planu podziału (art. 343 ust. 2 pr. up.). Należności te również podlegają zgłoszeniu do masy upadłości.

Istotne: Jeżeli należności z tytułu rent  przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, w braku wystarczających środków nie zostaną zaspokojone w sposób określony w art. 343 ust. 1 pr. up., a więc na bieżąco w miarę wpływu do masy stosownych sum to zaspokaja się je stosunkowo do wysokości każdej z nich w drodze podziału funduszu masy upadłości (art. 343 ust. 1 a pr. up.). Z przepisu 343 ust. 1 pr. up., wynika, że zobowiązania z rent powstałe po ogłoszeniu upadłości są zaspokajane na bieżąco ze środków znajdujących się w masie upadłości, w miarę wpływu do masy upadłości stosownych sum. Jeżeli jednak jest to niemożliwe do zrealizowania w ten sposób, wówczas realizuje się takie zobowiązania na zasadach proporcjonalności w drodze podziału funduszu masy upadłości.

Należności z tytułu rent powtarzających się na czas życia uprawnionego albo na inny czas stanowią wierzytelności z tytułu świadczeń powtarzających się (art. 249 ust. 2 pr. up.). Należności z tytułu rent przypadających za czas po ogłoszeniu upadłości podlegają bez wątpienia kapitalizacji, tj. zamianie cyklicznie przyznanych świadczeń na jednorazowe odszkodowanie (art. 249 ust. 4 pr. up.). Jest to wyraźny wyjątek od zasady, że zaspokojenie następuje w zależności od wpływu do masy upadłości stosownych sum.

Istotne: Skutkiem kapitalizacji jest umieszczenie na liście wierzytelności wartości prawa do renty za cały prawdopodobny okres jego realizacji. Okres ten będzie obejmował zarówno czas po ogłoszeniu upadłości, jak i czas po zakończeniu postępowania upadłościowego.

W związku z brzmieniem aktualnych przepisów nie można przyjąć, że zaspokojenie prawa do renty nastąpi w drodze jednorazowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. Jak już bowiem zaznaczono, należności rentowe przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości, zaspokaja się na bieżąco w miarę wpływu stosownych sum do masy (art. 343 ust. 1a w zw. z art. 230 ust. 2 pr. up.).

Istotne: Kapitalizacja należności rentowych powinna mieć bezwzględnie miejsce, i to niezależnie od tego, czy należności rentowe podlegają zaspokojeniu na bieżąco, w terminach wymagalności poszczególnych rat, a w tym niezależnie od tego, czy zasądzenie renty nastąpiło jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, czy też po ogłoszeniu upadłości. Jednocześnie kwoty wypłacone uprawnionemu z tytułu renty w toku postępowania upadłościowego pomniejszają wartość prawa do renty, jako prawa umieszczonego na liście wierzytelności.

Zgłoszenie do masy upadłości roszczeń z tytułu rent wraz z umieszczeniem tego prawa na liście wierzytelności powinno obejmować nie tylko zaległości za czas przed ogłoszeniem upadłości, ale także wartość prawa do renty za okres od dnia ogłoszenia upadłości pomniejszonego o uiszczone świadczenia rentowe.

Istotne: Istniejący obowiązek kapitalizacji renty po ogłoszeniu upadłości nie wiąże się z koniecznością wypłaty jednorazowej sumy w trakcie prowadzenia procesu upadłości, lecz z zaspokajaniem przez syndyka na bieżąco zobowiązań z renty w miarę wpływu do masy stosownych sum. Zaspokojenie przez syndyka wierzytelności z tytułu renty następuje w drodze podziału funduszy masy upadłości stosunkowo do wysokości tych należności, po zaspokojeniu kosztów postępowania, zobowiązań masy, a także należności alimentacyjnych przypadających po ogłoszeniu upadłości.

Odrębną kwestią pozostaje w tej materii dochodzenie należności z tytułu renty od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Zasadą jest, że członkowie zarządu nie odpowiadają za zaległe zobowiązania spółki. Od tej reguły istnieje wyjątek, a zatem członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania solidarnie, jeżeli egzekucja przeciw spółce okazała się bezskuteczna (art. 299 § 1 k.s.h.). Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże że:

• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości;
• we właściwym czasie dla zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego;
• we właściwym czasie dla zgłoszenia wniosku o upadłość wydano postanowienie o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu;
• niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy;
• pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Istotne: Człowiek zarządu odpowiada za długi spółki z tytułu renty w dwóch przypadkach. Po pierwsze, gdy egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Po drugie, gdy nie złożono we właściwym czasie wniosku o upadłość. Członkowie zarządu mają jednak możliwość uniknięcia odpowiedzialności za długi z tytułu renty, gdy wykażą, że we właściwym czasie złożyli wniosek o upadłość, niezgłoszenie wniosku nastąpiło bez ich winy, bądź wierzyciel nie poniósł szkody z tytułu niezgłoszenia upadłości.

Na podstawie uregulowań zawartych w art. 21 ust. 1 i 2 pr. up. członkowie zarządu mają obowiązek nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Podstawą ogłoszenia upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest jej niewypłacalność, która zachodzi, gdy spółka utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 pr. up.). Domniemywa się, że dłużnik stracił zdolność wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące (art. 11 ust. 1a pr. up.). Drugą przesłanką uznania spółki za niewypłacalną jest, gdy zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jej majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (art. 11 ust. 2 pr. up.).

Istotne: Dłużnik niewypłacalny to taki, który po pierwsze utracił zdolność płatniczą, po drugie istnieje przewaga zobowiązań nad majątkiem dłużnika.

CO NA TO SĄD?

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 listopada 2008 r., II CSK 255/08, Biul. SN 2009, nr 2, s. 1 wyraził pogląd, że odpowiedzialność wynikającą z art. 299 k.s.h., wyłącza także samodzielnie złożony wniosek członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nawet mimo obowiązującej w danym przypadku reprezentacji łącznej.

Istotne: Wierzytelności, które podlegają zgłoszeniu do masy, nie mogą być dochodzone w drodze powództwa. Tym samym wytoczenie powództwa o wierzytelność z tytułu renty po ogłoszeniu upadłości dłużnika jest niedopuszczalne. Z kolei, jeżeli proces o wierzytelność z tytułu renty został wytoczony przed ogłoszeniem upadłości podlega on zawieszeniu na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c.

Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości (art. 146 ust. 1 pr. up.). Po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzeniu zabezpieczenia na majątku upadłego, z wyjątkiem roszczeń o rentę (art. 146 ust. 3 pr. up.).

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ZARA zobowiązana została do wypłaty dożywotniej renty Marianowi Klusce z tytułu kalectwa spowodowanego z winy spółki. Wysokość renty wynosiła 5000 zł. Tytuł prawny do renty powstał w dniu 20 maja 2022 r., a zatem po dniu ogłoszenia upadłości spółki, co nastąpiło w dniu 5 lipca 2022 r. Zgłoszenia upadłości spółki dokonał jeden z członków zarządu Jan Wilczek. Spółka nie wykonywała bowiem zobowiązań przez 10 miesięcy, przy czym wartość zobowiązań pieniężnych przekroczyła wartość majątku spółki, a stan ten utrzymywał się przez okres ponad dwóch lat. Marian Kluska zgłosił swoją wierzytelność w dniu 20 lipca 2022 r., czyli zachował ustawowy termin 30 dni liczony od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze (art. 51 ust. 4 pr. up.). Wierzytelność umieszczono w spisie wierzytelności. Również Paweł Bąk miał otrzymywać od spółki ZARA rentę w wysokości 700 złotych z powodu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w pracy. Wierzytelność tą umieszczono w spisie wierzytelności, jako powstałą przed dniem ogłoszenia upadłości. Wierzytelność Pawła Bąka była zaspokajana zaraz po kosztach postępowania w pełnej wysokości. Z kolei wierzytelność Mariana Kluski była zaspokajana w miarę wpływu sum do masy upadłości. Z czasem coraz mniejsze kwoty wpływały do masy upadłości w związku z czym wierzytelność Mariana Kluski była zaspokajana jedynie proporcjonalnie w stosunku wierzytelności z tytułu renty wypłacanej Pawłowi Bąkowi, tj. w wysokości 700 złotych. W dniu 20 sierpnia 2022 r., sporządzono ostateczny plan podziału. W wyniku kapitalizacji ustalono wartość prawa do renty Mariana Kluski na kwotę 600 tysięcy złotych, tj. 5000 zł pomnożone przez dziesięć lat. Ustalono, że tylko tyle pozostało w masie upadłościowej na zaspokojenie roszczeń Mariana Kluski. Postępowanie upadłościowe zakończyło się likwidacją spółki. Marian Kluska nie zgadza się jednak na taką kwotę. W związku z czym zamierza on dodatkowo pozwać członków zarządu do sądu, który miałby zasądzić na jego rzecz od członków zarządu dodatkową kwotę z tytułu wartości prawa do renty na podstawie kapitalizacji w wysokości kolejnych 600 tysięcy złotych. Oczywiście egzekucja należności z tytułu renty jest możliwa po ogłoszeniu upadłości na podstawie art. 146 ust. 3 pr. up. Potencjalnie Członkowie zarządu mogą ponosić odpowiedzialność z tytułu różnicy w wartości renty powstałej na skutek kapitalizacji. Bronią się oni jednak okolicznością, że nie ponoszą odpowiedzialności z tego tytułu, ponieważ we właściwym czasie złożyli wniosek o ogłoszenie upadłości. Sąd powinien przyznać rację członkom zarządu.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę w części obejmującej okres sprzed ogłoszenia upadłości są zaspokajane w kategorii pierwszej. Inne renty stanowiące renty umowne należą do drugiej kategorii zaspokajania.
2. Brak możliwości wykonania zobowiązań na bieżąco wymaga zatwierdzenia przez sędziego-komisarza planu podziału funduszów masy upadłości.
3. Wierzyciele o dalszej pozycji zaspokajania mogą ubiegać się o dywidendę upadłościową dopiero po zaspokojeniu wierzycieli o wcześniejszej pozycji zaspokajania.
4. Należności z tytułu rent, przypadające za okres wcześniejszy niż ostatnie 3 lata przed ogłoszeniem upadłości, zostają zaspokajane w kategorii drugiej. Jest to istotny wyłom od zasady, że należności z tytułu rent są zaspokajane w kategorii pierwszej, zaraz po zaspokojeniu kosztów postępowania upadłościowego.
5. Jeżeli należności z tytułu roszczeń o skapitalizowaną rentę powstałą po ogłoszeniu upadłości nie zostaną pokryte z masy upadłości w trakcie trwającego procesu upadłości, nawet w stopniu proporcjonalnym do innych wierzycieli z rent, wówczas można się domagać należności od członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Możliwe jest to jednak wyłącznie na okoliczność, gdy ze swej winy nie dopełnili oni obowiązku zgłoszenia upadłości w odpowiednim czasie lub wykażą, że niezgłoszenie upadłości nastąpiło bez ich winy, albo wierzyciel nie poniósł szkody.
6. Należności z tytułu renty przyznanej przez ZUS, a więc nie umownej pomiędzy poszkodowanym a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, która powstała na 3 lata przed ogłoszeniem upadłości są zaspokajane w kategorii pierwszej. Jeżeli nie zostaną zaspokojone w trakcie procesu upadłościowego, to można dochodzić ich zasądzenia w ramach kapitalizacji od członków zarządu. Dopuszczalne jest to jednak tylko wtedy, gdy członkowie zarządu postąpili wbrew obowiązującym przepisom prawa upadłościowego i kodeksu spółek handlowych.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny