Wstąpienie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w miejsce zmarłego wspólnika przez spadkobierców może zostać ograniczone lub wyłączone umową spółki. Jeżeli tego rodzaju restrykcje są rzeczywiście przewidziane, wówczas umowa musi przewidywać warunki spłaty spadkobierców, którzy nie mogą wstąpić do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia.

Istotne: Wstąpienie w prawa i obowiązki zmarłego przez spadkobierców co do zasady następuje z mocy prawa. Spadkobierca taki nie musi składać żadnych oświadczeń o przystąpieniu do spółki. Uzyskanie bowiem statusu wspólnika dochodzi do skutku z chwilą zawiadomienia spółki o sądowym stwierdzeniu nabycia spadku lub przedłożeniu notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Tego rodzaju ograniczenie bądź wyłączenie wstąpienia do spółki ma pierwszeństwo nad zastosowaniem przepisów prawa spadkowego – mocą umową spółki. Należy jednak podkreślić, że ograniczenie bądź wyłączenie nie musi być całkowite, ponieważ umowa spółki może zawierać takie postanowienie jedynie w stosunku do niektórych spadkobierców. Co za tym idzie, udziały zmarłego wspólnika nie podlegają całkowicie dziedziczeniu przez takich wyłączonych spadkobierców.

Istotne: Umowa może wskazywać, że dopuszczeni do dziedziczenia udziałów są przykładowo spadkobiercy posiadający pewne cechy zawodowe, wykonujący dokładnie ten sam zawód co inni wspólnicy, tacy, którzy uzyskali akceptację zarządu lub wszystkich pozostałych wspólników, albo nieprowadzący działalności konkurencyjnej.

CO NA TO SĄD?

W świetle tezy wyroku z dnia 1 lutego 2018 r., I ACa 23/18, LEX nr 2453703 brak włączeń lub ograniczeń powoduje, że udziały podlegają dziedziczeniu według prawa spadkowego.

Spłata osób niewstępujących do spółki powinna nastąpić przez wypłatę kwot równoważnym udziałom według wartości księgowej, bilansowej, a w każdym bądź razie według godziwej wartości i w rozsądnym terminie.

CO NA TO SĄD?

Jak opowiedział się Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 1 lutego 2018 r., I AGa 23/18, LEX nr 2453703 postanowienia umowy przewidujące rażąco późny termin spłaty albo spłatę po wartości rażąco niższej od aktualnej wartości rynkowej bądź przynajmniej księgowej udziałów należy uznać za nieważne i stanowiące obejście prawa. W takim wypadku trzeba uznać, że warunki spłaty nie zostały w ogóle ustalone, a w tej sytuacji spadkobiercy wstępują i tak do spółki.

Jeżeli zmarły wspólnik miał więcej niż jeden udział, wyłączenia lub ograniczenia przewidziane w umowie spółki dotyczą zawsze całych udziałów spadkobierców (art. 183 § 2 k.s.h.).

Istotne: W przypadku faktycznych ograniczeń lub wyłączeń, o tym, który ze spadkobierców obejmie udziały w spółce orzeka sąd orzekający w dziale spadku. Sąd ten orzeka również o obowiązku spłaty pozostałych spadkobierców.

Jeżeli umowa dopuszcza posiadanie przez wspólnika tylko jednego udziału, udział ten może zostać podzielony między spadkobierców, chyba że umowa spółki wyłącza lub ogranicza w określony sposób podział tego udziału między spadkobierców. Wskutek podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 złotych (art. 183 § 3 k.s.h.).

Istotne: Powyższy przepis znajdzie zastosowanie wyłącznie w stosunku do osób spoza grona dotychczasowych wspólników z tego względu, że podzielony udział przyrasta w wartości nowej części do istniejących już udziałów wspólników.

Przyjmijmy zatem, że umowa spółki nie ogranicza i nie wyłącza możliwości wstąpienia do spółki w miejsce zmarłego wspólnika jego spadkobierców. Na skutek śmierci wspólnika spółka zyskuje więc z mocy prawa nowych wspólników, którymi są spadkobiercy zmarłego wspólnika. Co jednak z wpisami do Krajowego Rejestru Sądowego i dalszymi czynnościami jakie należy podjąć?

Przede wszystkim spadkobiercy, którzy nabywają udziały z mocy prawa na skutek śmierci powinni zawiadomić spółkę o przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części przedstawiając na to dowód w postaci sądowego stwierdzenia nabyciu spadku lub notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.

CO NA TO SĄD?

W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 r., III CSK 221/10, LEX nr 1027182 oraz wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 luty 2017 r., V ACa 282/16, LEX nr 2329098 zarząd spółki z o.o. nie jest uprawniony do rozstrzygania o uprawnieniach osoby podającej się za spadkobiercę wspólnika, który nie legitymuje się wymiernym dowodem potwierdzającym dziedziczenie, zwłaszcza w sytuacji, gdy kilka osób zgłasza konkurencyjne uprawnienia do nabycia spadku.

Na zarządzie spółki z kolei ciąży obowiązek prowadzenia księgi udziałów, do której należy wpisać nazwisko i imię albo firmę (nazwę) i siedzibę każdego wspólnika, adres albo adres do doręczeń elektronicznych, liczbę i wartość nominalną jego udziałów oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania i wykonywania prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika, a także wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów (art. 188 § 1 k.s.h.).

Istotne: Każda zmiana wspólników oraz posiadanych przez nich udziałów wymaga dokonania przez zarząd stosownej zmiany w księdze udziałów. Dopiero jednak po wpisaniu zmian danych o udziałowcach figurujących w księdze udziałów oraz zmian w strukturze udziałów (co oznacza, że nie może nastąpić to wcześniej), zarząd ma obowiązek przedstawienia listy wspólników sądowi rejestrowemu podpisanej przez wszystkich członków zarządu (art. 19 k.s.h.).

CO NA TO SĄD?

Z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2016 r., III CSK 441/15, LEX nr 2022543 wynika, że jeżeli w księdze udziału był podany adres wspólnika, który w trakcie jego uczestnictwa w spółce uległ zmianie, to obowiązek jego aktualizacji przez spółkę wystąpiłby jedynie wówczas, gdy z wiarygodnego źródła, w szczególności od osoby wspólnika, zostały uzyskane informacje o zmianie. Leży to bowiem w interesie wspólnika, który w ten sposób zapewnia sobie kontakt ze spółką.

Na złożenie nowej listy wspólników zarząd ma siedem dni od uzyskania zawiadomienia od  spadkobierców o zdarzeniu powodującym konieczność dokonania zmian w księdze udziałów. Termin siedmiu dni liczony jest zatem nie od wpisania do księgi udziałów, lecz od dnia zawiadomienia spółki. Jeżeli sąd rejestrowy pozyska wiadomość, że nie przedstawiono nowej listy wspólników może wezwać do złożenia listy wspólników i nałożyć grzywnę (art. 24 ustawy o KRS).

Istotne: Na podstawie art. 1052 k.p.c. grzywna za brak zawiadomienia sądu rejestrowego, może jednorazowo wynieść do dziesięciu tysięcy złotych. Grzywna może być ponawiana wielokrotnie. Gdyby więc dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne, kolejna grzywna może zostać nałożona nawet w wysokości przekraczającej 10 000 złotych. Ustawa o KRS nie określa, ile takich grzywien może być maksymalnie nałożonych. Nie ma również ograniczenia łącznej sumy wszystkich grzywien. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, które ustanawiają górny limit w wysokości miliona złotych, są wyłączone od stosowania w sytuacji grzywien nakładanych w celu przymuszenia do złożenia obowiązkowych dokumentów do KRS. Grzywna nakładana jest w drodze postanowienia.

W związku z powyższym warto zaznaczyć, że żaden przepis nie nakłada na spółkę obowiązku poszukiwania wspólników. To samo dotyczy uaktualniania składu udziałowców w inny sposób, niż za pomocą księgi udziałów. Tym samym to nie spółka, lecz spadkobiercy wspólnika mają obowiązek wskazania, że są nowymi wspólnikami, którym przysługują udziały. Natomiast spółka nie może być przymuszana do zawiadamiania o przejściu udziałów.

Istotne: Brak zawiadomienia spółki, o fakcie śmierci wspólnika przez spadkobierców powoduje, że spółki nie odpowiada za brak zgłoszenia nowej listy wspólników do KRS.

W świetle regulacji zawartej w art. 38 pkt 8c ustawy o KRS do rejestru wpisuje się wspólnika mającego co najmniej 10 % udziałów w kapitale zakładowym. Jeżeli zatem zmarły wspólnik miałby mniej niż 10 % udziałów, to nie będzie on wpisany w KRS, a w konsekwencji nie pojawia się potrzeba wykreślenia go z rejestru i wpisania w jego miejsce nowego wspólnika, czyli spadkobiercy.

Istotne: Żaden przepis nie przewiduje dołączenia do nowej listy wspólników dokumentów dotyczących podstawy prawnej zmiany w składzie osobowym spółki z o.o., chociaż nie można wykluczyć, że sąd rejestrowy będzie tego żądać. W każdym jednak przypadku, to na spadkobiercach ciąży obowiązek wykazania, że przysługuje im tytuł do dziedziczenia. Chodzi o akt poświadczenia sporządzony przez notariusza lub sądowe stwierdzenie nabycia spadku.

Po otrzymaniu zawiadomienia od spadkobierców zarząd zobowiązany jest jednakże dokonać zgłoszenia do KRS i złożyć:

1. wniosek o wpis zmiany, co możliwe jest wyłącznie za pomocą Portalu Sądów Rejestrowych,
2. nową listę wspólników,
3. listę osób uprawnionych do powołania zarządu wraz z adresami do doręczeń, jeżeli na skutek śmierci członka zarządu zachodzi potrzeba powołania nowych członków zarządu,
4. dokument potwierdzający zmianę wspólnika (akt poświadczenia dziedziczenia lub sądowe stwierdzenie nabycia spadku).

Istotne: Dokumenty do KRS z wnioskiem o wpis zmiany należy najczęściej składać dwukrotnie. Pierwszy raz po uzyskaniu sądowego stwierdzenia nabycia spadku lub uzyskania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia udziału. Drugi raz po przeprowadzenia działu spadku w stosunku do udziałów nabywanych przez spadkobierców zmarłego wspólnika.

Gdy spółka pomimo dwukrotnego wezwania sądu rejestrowego nie wykona obowiązku złożenia odpowiednich dokumentów, sąd rejestrowy wszczyna z urzędu postępowanie o rozwiązanie podmiotu wpisanego do Rejestru bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego (art. 25a ust. 1 pkt 5 ustawy o KRS).

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością działającej pod firmą AGAWA zmarł w dniu 10 stycznia 2023 r., wspólnik Bogusław Milczarek. Umowa spółki nie zawierała postanowień wyłączających wejście spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Zmarły wspólnik Bogusław Milczarek posiadał 20 % udziału w kapitale zakładowym. O śmierci Bogusława Milczarka zarząd spółki został poinformowany telefonicznie przez spadkobierców Annę i Tomasza Milczarek, którzy w dniu 20 stycznia 2023 r., przedstawili akt poświadczenia dziedziczenia. Zarząd w dniu 22 stycznia 2023 r., ujawnił w księdze udziałów śmierć Bogusława Milczarka, wykreślił zmarłego, po czym do tejże księgi udziałów zostali wpisani obydwoje rodzeństwo, jako współoprawni. Każdy z nich po połowie. Z tą chwilą Anna i Tomasz Milczarek uzyskali status wspólnika w miejsce zmarłego Bogusława Milczarka. Niestety nie uzyskali oni jednak statusu udziałowca, ponieważ takowe następuje dopiero po zakończeniu postępowania dział spadku. Następnie w dniu 24 stycznia 2023 r., zarząd dokonał za pośrednictwem Portalu Informacyjnego Sądów zgłoszenia o wpis zmiany, do której dołączył nową listę wspólników podpisaną przez wszystkich członków zarządu i wniósł o wykreślenie z KRS zmarłego, a jednocześnie wpisanie rodzeństwa jako współuprawnionych do udziału. W ten sposób Sąd Rejestrowy dowiedział się, że Bogusław Milczarek zmarł i toczy się w tej chwili postępowanie o dział spadku. Jako współuprawnieni do udziałów Anna i Tomasz Milczarek wykonywali swoje prawa w spółce przez przedstawiciela, którym został  inny wspólnik spółki – Jan Bednarek. W celu przypisania udziałów do jednego ze spadkobierców, tj. Tomasza Milczarka obydwoje spadkobierców złożyło wniosek o dział spadku w dniu 20 lutego 2023 r., które zakończyło się w dniu 30 kwietnia 2023 r. W  związku z zakończeniem postępowania o dział spadku należy po raz kolejny złożyć wniosek o zmianę wpisu do Sądu Rejestrowego w terminie siedmiu dni, liczonego od dnia zawiadomienia spółki o tym fakcie przez spadkobierców. Tomasz Milczarek nie ma prawa ani obowiązku samodzielnego wpisania zmian do KRS. Dokonać tego muszą natomiast członkowie zarządu pod karą grzywny wynoszącą każdorazowo do dziesięciu tysięcy złotych. Wiąże się to z ujawnieniem na nowej liście wspólników Tomasza Milczarka, w tym wskazaniem, że jest on uprawniony do powołania członków zarządu wraz z przyznaniem mu liczby udziałów w wysokości 20 % w kapitale zakładowym. Od tej chwili jest on pełnoprawnym udziałowcem. Z kolei Anna Milczarek została wykreślona zarówno z księgi udziałów, jak i KRS.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Udział w spółce może być przedmiotem zapisu testamentowego lub powstać na mocy samego prawa spadkowego na zasadach ogólnych.
2. Ustawodawca chroni interes spółki przed sukcesją udziału wymagając złożenia zawiadomienia o przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części wraz z przedstawieniem dowodu. Zawiadomienie złożone ustnie, telegraficznie, telefonicznie lub pocztą elektroniczną stanowi konieczną przesłankę uzyskania legitymacji formalnej do wykonywania wobec spółki praw członkowskich. Z chwilą otrzymania zawiadomienia przez spółkę nabywca uzyskuje wobec niej pozycję wspólnika, wstępując we wszystkie prawa zbywcy.
3. Dowodem przejścia udziału może być postanowienie sądu o nabyciu spadku, notarialne poświadczenie dziedziczenia (art. 1025 § 2 i art. 1027 k.c.), umowa zbycia udziału zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, odpis protokołu licytacji, orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oświadczenia woli na podstawie art. 189 k.p.c.
4. Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przejściu udziału zarząd powinien dopuścić spadkobiercę (spadkobierców) do wykonywania praw członkowskich w spółce i wpisać go (ich) do księgi udziałów oraz złożyć w sądzie rejestrowym nową listę wspólników wraz z wnioskiem o zmianę wpisu danych wspólnika w rejestrze przedsiębiorców.
5. Do momentu złożenia wniosku do KRS spadkobiercy nie mogą wykonywać żadnych uprawnień wynikających z odziedziczonego udziału.
6. Jeżeli po dokonaniu działu spadku uprawnionym do udziału jest kilku spadkobierców, powstaje między nimi wspólność majątku spadkowego, a tym samym wykonują oni prawa ułamkowe objęte wspólnością, które nazywane są w nomenklaturze prawniczej: ułamkową częścią udziału.
7. Zniesienie stanu niepodzielności może polegać na podziale odziedziczonego udziału pomiędzy współuprawnionych, przyznaniu udziału jednemu z nich z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedaży udziału osobie trzeciej i podziale sumy uzyskanej pomiędzy spadkobierców.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny