Nie można wykluczyć sytuacji, gdy jeden reprezentant dłużnika złoży wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, podczas gdy inny reprezentant dłużnika złoży wniosek o ogłoszenie upadłości. Dochodzi wówczas do zbiegu dwóch różnych wniosków. Pojawia się na tym tle pytanie, który wniosek będzie miał pierwszeństwo, który sąd rozpozna obydwa wnioski, w jakich okolicznościach obydwa wnioski mogą być rozpoznane?

Kwestię zbiegu obydwu wniosków rozstrzyga zasadniczo art. 11 pr. restr. W świetle regulacji zawartej w tym przepisie w przypadku złożenia wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, w pierwszej kolejności rozpoznaje się wniosek restrukturyzacyjny.

Istotne: Pierwszeństwo wniosku restrukturyzacyjnego jest konsekwencją przyjęcia przez ustawodawcę prymatu restrukturyzacji nad upadłością, gdyż ta ostatnia jest mniej korzystna z punktu widzenia dalszego bytu przedsiębiorstwa.

Pierwszeństwo wniosku restrukturyzacyjnego nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Może ono ulec zmianie, jeżeli mogłoby w wyniku tego dojść do naruszenia interesu ogółu wierzycieli (art. 12 ust. 3 zdanie pierwsze pr. restr.).

Istotne: Interes wierzycieli należy rozumieć jako korzyść o charakterze majątkowym ogółu.

Realizacja zasady pierwszeństwa wniosku restrukturyzacyjnego wymaga przede wszystkim zawiadomienia sądu upadłościowego o fakcie złożenia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Jak bowiem stanowi art. 12 ust. 1 pr. restr., sąd restrukturyzacyjny niezwłocznie po powzięciu wiadomości o złożeniu wniosku o ogłoszeniu upadłości zawiadamia sąd upadłościowy o złożeniu wniosku restrukturyzacyjnego. W następstwie tego zgłoszenia sąd upadłościowy wstrzymuje rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie wniosku restrukturyzacyjnego (art. 12 ust. 2 zdanie pierwsze pr. restr.).

Istotne: Celem zapewnienia realnej ochrony wierzycieli i zapobiegnięcie ich pokrzywdzeniu przepis art. 12 ust. 2 zdanie drugie pr. restr. stanowi, że nawet wstrzymanie rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości, nie wyłącza możliwości zabezpieczenia majątku dłużnika.

Zasada prymatu interesu wierzycieli nad zasadą pierwszeństwa rozpoznania wniosku restrukturyzacyjnego znajduje odzwierciedlenie w tym, że w razie gdyby interes ten mógł zostać naruszony sąd upadłościowy wydaje postanowienie o przejęciu wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości i rozstrzygnięcia jednym postanowieniem. Sąd upadłościowy rozpoznaje wnioski w składzie właściwym do rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości.

Istotne: Sąd upadłościowy rozpoznaje wnioski o upadłość w składzie trzech sędziów zawodowych (art. 18 pr. upad.).

Mając na względzie możliwe rozwiązania należy opowiedzieć się za poglądem, zgodnie z którym sąd upadłościowy może:

1. ogłosić upadłość, a tym samym odmówić otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego;
2. wszcząć postępowanie restrukturyzacyjne i oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości.

W tej drugiej opcji, sąd wyznacza sędziego-komisarza oraz nadzorcę sądowego albo zarządcę. Dalsze postępowanie toczy się w sądzie, który wszczął postępowanie (art. 16 i 17 pr. restr.).

Istotne: Terminologia odwołująca się do sądu restrukturyzacyjnego i sądu upadłościowego nie ma większego znaczenia, gdyż w obydwu wypadkach chodzi o sąd rejonowy (sąd gospodarczy) właściwy miejscowo dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika (art. 15 pr. restr. w zw. z art. 18 pr. upad.). Sprawy bowiem zarówno restrukturyzacyjne, jak i upadłościowe są sprawami gospodarczymi (argument z art. 2 ust. 2 pkt 6 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych).

Odstępstwem od zasady pierwszeństwa wniosku restrukturyzacyjnego jest okoliczność, że przejęcie wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości prowadziłoby do:

• znacznego opóźnienie wydania orzeczenia w przedmiocie ogłoszenia upadłości;
• szkody wierzycieli;
• znajomości przez sąd podstaw restrukturyzacji przedstawionych przez dłużnika we wniosku restrukturyzacyjnym.

Jeżeli powyższe przesłanki zostają ziszczone, sąd upadłościowy nie wydaje postanowienia o przejęciu wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, lecz rozpoznaje wniosek o ogłoszenie upadłości, o czym zawiadamia sąd restrukturyzacyjny (art. 12 ust. 4 pr. restr.). Sąd upadłościowy może więc wniosek o ogłoszenie upadłości odrzucić lub oddalić. Nie będzie to jednak przeszkodą do uwzględnienia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego lub wniosku o zatwierdzenie układu zawartego w postępowaniu o zatwierdzenie układu.

Ponadto sąd upadłościowy może uwzględnić wniosek o ogłoszenie upadłości i ogłosić upadłość, co spowoduje wstrzymanie wniosku restrukturyzacyjnego. Argument ten wynika z art. 13 pr. rest., zgodnie z którym jeżeli została ogłoszona upadłość dłużnika, sąd restrukturyzacyjny wstrzymuje rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego do czasu uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Uprawomocnienie się postanowienia o ogłoszeniu upadłości oznacza zatem, że sąd restrukturyzacyjny odmawia zatwierdzenia układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu albo odmawia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Natomiast w przypadku uchylenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przepisy art. 11 i art. 12 ust. 2-4 stosuje się odpowiednio.

Istotne: W okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do dnia jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia nie można ogłosić upadłości przedsiębiorcy (art. 9a pr. upad.).

Gdyby jednakże doszło do sytuacji, gdy w stosunku do dłużnika zostanie ogłoszona upadłość a jednocześnie zostanie otwarte postępowanie restrukturyzacyjne, wówczas na mocy art. 325 ust. 1 pkt 4 pr. restr., sąd umarza postępowanie restrukturyzacyjne z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszenie upadłości.

Istotne: Postanowienie o ogłoszeniu upadłości nie musi uprawomocniać się po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, albowiem wystarczy sam fakt prawomocności postanowienia o ogłoszeniu upadłości, nawet jeżeli nastąpiło to przed otwarciem postepowania restrukturyzacyjnego.

Warto podkreślić, że przepisy regulujące zbieg wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego nie mają zastosowania do sytuacji ogłoszenia upadłości po zatwierdzeniu układu. Ogłoszenie bowiem upadłości dłużnika w czasie wykonywania układu albo oddalenie w tym czasie wniosku o ogłoszenie jego upadłości na podstawie art. 13 Prawa upadłościowego skutkuje wygaśnięciem układu z mocy prawa z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości albo oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 178 pr. restr.).

CO NA TO SĄD?

Zgodnie z postanowieniem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 26 lipca 2018 r., VIII GZ 138/13, pierwszeństwo wniosku restrukturyzacyjnego nie ma charakteru bezwzględnego, gdyż doznaje pewnych wyjątków przewidzianych wart. 9b ust. 3 i 4 pr. upad., które to przepisy przewidują możliwość wydania postanowienia o przejęciu wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia jednym postanowieniem (ust. 3) oraz, bez wydawania postanowienia o przejęciu wniosków do wspólnego rozpoznania, rozpoznać w pierwszej kolejności wniosek o ogłoszenie upadłości (ust. 4).Ta pierwsza możliwość, zgodnie z brzmieniem art. 9b ust.3 pr. upad., wystąpi wtedy gdy wtrzymaniu rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości sprzeciwia się interes ogółu wierzycieli. Tożsama regulacja znalazła się wart. 12 ust. 1-4 pr. restr. Istota zbiegu wniosków sprowadza się do wyboru pomiędzy drogą restrukturyzacji a upadłości. W sytuacji zatem połączenia obu wniosków do wspólnego rozpoznania uzasadnienie tej decyzji ujawnione zostaje w postanowieniu wydanym po przejęciu, co jest oczywiste jeśli wziąć pod uwagę, że uwzględnienie jednego wniosku determinuje oddalenie drugiego. Poza tym, w przypadku łącznego rozpoznania obu wniosków istnieje również gwarancja należytego wyważenia interesów dłużnika i wierzycieli. Wobec tego zarzuty dotyczące braku uzasadnienia postanowienia o przejęciu wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku o restrukturyzację (o otwarcie postępowania sanacyjnego) są chybione, natomiast chwila, z którą dłużnik z motywami tej decyzji ma możliwość zapoznania się powstaje w dacie wydania postanowienia wydanego po połączeniu wniosków.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Członek zarządu spółki KIKA sp. z o.o., Wacław Lisowski złożył w dniu 4 maja 2023 r., do sądu rejonowego Wydziału Gospodarczego we Wrocławiu wniosek o wszczęcie postępowania sanacyjnego w postępowaniu restrukturyzacyjnym. W tym samym dniu Igor Walczak, również członek zarządu spółki, złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. Po kilku dniach sąd restrukturyzacyjny zawiadomił sąd upadłościowy o zbiegu dwóch wniosków. Po zbadaniu szczegółów okazało się, że zachodzą przesłanki do ogłoszenia upadłości, a to ze względu na znaczące opóźnienie, możliwość pokrzywdzenia wierzycieli i znajomość przez sąd podstaw restrukturyzacji przedstawionych przez dłużnika we wniosku restrukturyzacyjnym. Sąd upadłościowy nie wydał w tej sytuacji postanowienia o przejęciu wniosku restrukturyzacyjnego do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, lecz rozpoznał wniosek o ogłoszenie upadłości, o czym zawiadomił sąd restrukturyzacyjny. W następstwie tego sąd restrukturyzacyjny wstrzymał rozpoznanie wniosku restrukturyzacyjnego do czasu uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Wniosek o ogłoszenie upadłości jest rozpoznawany niezależnie i bez żadnego związku z wnioskiem restrukturyzacyjnym. Swobodną decyzję w tym zakresie podejmuje sąd gospodarczy.
2. Sąd restrukturyzacyjny z kolei na zasadach ogólnych powinien zawiadomić sąd upadłościowy o złożeniu wniosku restrukturyzacyjnego. Jeżeli zatem zostanie już ogłoszona upadłość, sąd restrukturyzacyjny wstrzymuje rozpoznanie wniosku do czasu uprawomocnienia się wniosku o ogłoszenie upadłości, a gdy to się stanie odmówi zatwierdzenia układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu lub otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.
3. Prawomocne zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu nie jest przeszkodą do ogłoszenia upadłości dłużnika. Wniosek taki może jednak zostać oddalony, przy czym nie ze względów formalnych, ale na skutek braku podstaw do ogłoszenia upadłości, w szczególności nie będzie można uznać, że dłużnik jest niewypłacalny.
4. Nie jest dopuszczalne prowadzenie kilku postępowań restrukturyzacyjnych i kilku upadłościowych, lecz jedno ściśle ustalone postępowanie.
5. Krąg podmiotów posiadających zdolność restrukturyzacyjną został określony w art. 4 ust. 1 pr. restr. Nie ogranicza się on wyłącznie do przedsiębiorców. Oznacza to, że nie tylko przedsiębiorcy, ale też inne podmioty nie mogą ogłosić upadłości w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego prawomocnego zakończenia lub prawomocnego umorzenia postępowania. Można w tym przypadku mówić o czasowym ograniczeniu zdolności upadłościowej.
6. Zbieg wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, to sytuacja procesowa, w ramach której dochodzi do zbiegu podmiotów (dłużników) i przedmiotów (złożenie kilku wniosków w celu rozwiązania sytuacji konfliktowej dłużnika z wierzycielami bądź pomiędzy wierzycielami).

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny