Do kompetencji rady dyrektorów w prostej spółce akcyjnej należą zarówno reprezentacja, prowadzenie spraw spółki, jak i sprawowanie nadzoru nad prowadzeniem spraw (art. 300⁷³ § 1 k.s.h.).

Istotne: Zespolenie uprawnień kierowniczych i nadzorczych w jednym organie nazywane jest powszechnie monistycznym systemem organów.

Skład rady dyrektorów jest ustalany obligatoryjnie w postanowieniach umowy prostej spółki akcyjnej, w tym przynajmniej minimalnej i maksymalnej ich liczby (art. 300⁵ § 1 pkt 7 w zw. z art. 4 § 2¹ k.s.h.).

Istotne: W postanowieniach umowy należy określić, czy rada dyrektorów składa się z jednej albo większej liczby dyrektorów (art. 300⁷³ § 2 k.s.h.).

Kompetencje do powoływania, odwoływania oraz zawieszania w czynnościach z ważnych powodów dyrektorów zostały przyznane akcjonariuszom, którzy podejmują w tym celu uchwałę, przy czym umowa spółki może odmiennie regulować zasady obsadzania tego organu (art. 300⁷³ § 3 k.s.h.).

Istotne: Umowa spółki może stanowić, że indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi przysługują uprawnienia do powołania lub odwołania członków rady dyrektorów (300²⁸ § 1 k.s.h.).

Oprócz postanowień umownych dyrektor może zostać w każdym czasie odwołany na podstawie uchwały akcjonariuszy. Nie pozbawia to jednakże takiego dyrektora roszczeń ze stosunku dotyczącego pełnienia funkcji dyrektora (art. 300⁷⁴ § 1 k.s.h.).

Istotne: Odmienne określenie zasad powoływania lub odwoływania dyrektorów w umowie spółki nie pozbawia akcjonariuszy kompetencji do ich odwołania w każdym czasie na podstawie art. 300⁷⁴ § 1 k.s.h.

Wygaśnięcie mandatu członka rady dyrektorów na skutek odwołania nie powoduje, że wygasa przykładowo stosunek pracy takiego odwołanego dyrektora. Stosunek członkostwa w radzie dyrektorów i stosunek pracy to bowiem dwa niezależne od siebie stosunki obligacyjne. Odwołanie dyrektora w każdym czasie może jednak zostać ograniczone na mocy postanowień umowy spółki. W szczególności odwołanie może zostać uzależnione od wskazania ważnych powodów (art. 300⁷⁴ § 2 k.s.h.).

Istotne: Z literalnego brzmienia art. 300⁷⁴ § 2 k.s.h. wynika, że stanowi on  lex specialis wobec art. 300⁷³ § 3 k.s.h. Tym samym daje on akcjonariuszom uprawnienie do odwołania dyrektora w każdym czasie na podstawie uchwały, bez względu na postanowienia umowne spółki, na mocy których przyznano to uprawnienie również lub wyłącznie innej osobie, zgodnie z art. 300⁷³ § 3 k.s.h. in fine k.s.h.

W przypadku wieloosobowej rady dyrektorów zasadą jest obowiązek i uprawnienie wspólnego prowadzenia spraw spółki przez wszystkich dyrektorów wchodzących w skład członków rady dyrektorów. Modyfikacje w tym względzie może przewidywać zarówno regulamin rady dyrektorów, jak i umowa spółki w ten sposób, że poszczególne albo wszystkie czynności będą delegowane na jednego lub niektórych dyrektorów.

W art. 300⁷⁵ § 2 k.s.h. określony został katalog spraw, w których wyłączone są odstępstwa od zasady kolegialnego podejmowania decyzji. Chodzi przy tym o inne sprawy wymienione w ustawie lub umowie, które rozstrzygane są w drodze uchwały. Do tych spraw zaliczono:

1. podejmowanie decyzji o strategicznym znaczeniu dla spółki;
2. ustalanie rocznych i wieloletnich planów biznesowych;
3. ustalenie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa spółki i ukształtowanie podstawowych funkcji związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Istotne:  Umowa spółki może jedynie rozszerzać wyżej wskazany katalog, natomiast wszelkie istotne decyzje wykraczające poza bieżące funkcjonowanie spółki, wymagają współdziałania wszystkich dyrektorów.

Jeżeli chodzi o powoływanie prokurenta i odwoływanie prokury, to w myśl art. 300⁷⁵ § 3 k.s.h., powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich dyrektorów (reprezentacja łączna), natomiast odwołać prokurę może każdy z dyrektorów (reprezentacja jednoosobowa).

W prostej spółce akcyjnej, w której występuje wieloosobowa rada dyrektorów istnieje możliwość delegowania niektórych albo wszystkich czynności prowadzenia przedsiębiorstwa spółki na jednego albo niektórych dyrektorów wykonawczych. Dotyczy to czynności zarządczych prowadzenia przedsiębiorstwa spółki. Źródłem tego rodzaju delegowania może być oprócz umowy spółki regulamin rady dyrektorów oraz uchwała rady dyrektorów  art. 300⁷⁶ § 1 k.s.h.

Istotne:  Dyrektorzy niewykonawczy sprawują natomiast stały nadzór nad prowadzeniem spraw spółki. W ten sposób doszło do oddzielenia funkcji stricte zarządczych sprawowanych przez dyrektorów wykonawczych od funkcji nadzorczych sprawowanych przez dyrektorów nie wykonawczych.

Do kompetencji i obowiązków dyrektorów niewykonawczych należy ocena prawidłowości i rzetelności sprawozdania dyrektorów z działalności spółki i sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny. Każdy dyrektor niewykonawczy wyposażony został ponadto w uprawnienie do badania wszystkich dokumentów spółki, żądania od pozostałych dyrektorów i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywania rewizji stanu majątku spółki. Dyrektor niewykonawczy może jednocześnie żądać od pozostałych dyrektorów i pracowników spółki przedstawienia radzie dyrektorów lub jej komitetowi, na najbliższym posiedzeniach określonych dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień (art. 300⁷⁶ § 3 i 5 k.s.h.).

Istotne: Poza możliwością delegowania czynności zarządczych skutkujących wyodrębnieniem na dyrektorów wykonawczych i niewykonawczych istnieje również możliwość tworzenia rady komitetów wykonawczych w celu prowadzenia spraw spółki. W skład takiego komitetu mogą wejść wyłącznie dyrektorzy wykonawczy (art. 300⁷⁶ § 2 k.s.h.). Tymczasem dyrektorzy niewykonawczy mogą wchodzić wyłącznie w skład komitetu rady dyrektorów, którego celem jest sprawowanie stałego nadzoru nad prowadzeniem spraw spółki (art. 300⁷⁶ § 4 k.s.h.).

Zakres prawa reprezentacji przez dyrektora czy to wykonawczego czy to nie wykonawczego obejmuje prawo do reprezentowania spółki we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych. Tak uregulowany ustawowo zakres prawa do reprezentowania nie podlega skutecznemu ograniczeniu wobec osób trzecich (art. 300⁷⁷ § 1 i 2 k.s.h.).

W przypadku wieloosobowej rady dyrektorów, jeżeli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień co do zasad jej funkcjonowania, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch dyrektorów albo jednego dyrektora łącznie z prokurentem (reprezentacja czynna). Z kolei oświadczenia składane spółce oraz doręczanie pism spółce mogą być dokonywane wobec jednego dyrektora lub prokurenta (reprezentacja bierna). Zasady wyżej wskazane nie wyłączają jednakże ustanowienia prokury i nie ograniczają prokurentów wynikających z przepisów o prokurze (art. 300⁷⁸ § 1-3 k.s.h.).

W razie sporu z dyrektorem, a także w umowie z nim, umowa spółki może przewidywać, że spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą akcjonariuszy (art. 300⁷⁹ § 1 k.s.h.). Jednocześnie w związku z koniecznością zawarcia umowy i w sporach pomiędzy dyrektorem wykonawczym a spółką istnieje możliwość reprezentowania spółki przez dyrektora niewykonawczego, działającego na podstawie uchwały rady dyrektorów podjętej wyłącznie przez dyrektorów niewykonawczych (art. 300⁷⁹ § 3 k.s.h.).

Istotne: Wskazane powyżej rozwiązanie dotyczące reprezentacji przed dyrektora niewykonawczego możliwe jest wyłącznie wówczas, gdy rada dyrektorów jest wieloosobowa, a przy tym w ramach jej struktury dokonano funkcjonalnego podziału kompetencji na zasadzie art. 300⁷⁶ k.s.h. Inaczej nie doszłoby bowiem do oddzielenia funkcji dyrektorów wykonawczych od dyrektorów niewykonawczych.

Jeżeli zachodzi przypadek, gdy dyrektor jest jedynym akcjonariuszem bądź jedyny akcjonariusz jest jednym z członków wieloosobowej rady dyrektorów, co ma zwykle miejsce w spółkach jednoosobowych, wówczas czynność prawna między tym akcjonariuszem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. W takim wypadku notariusz ma obowiązek każdorazowo zawiadomić sąd rejestrowy za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, o dokonaniu takiej czynności (art. 300⁷⁹ § 4 k.s.h.).

Przepisy kodeksu spółek handlowych nie przewidują bezwzględnego systemu odpłatności z tytułu pełnienia funkcji dyrektora. Stąd każdy dyrektor wykonuje swoje czynności odpłatnie lub nieodpłatnie.

Istotne: Aby dyrektor, którego nie łączy poza samym powołaniem inny stosunek prawny np. stosunek pracy mógł otrzymywać wynagrodzenie z tytułu pełnienia swej funkcji, musi to być wyraźnie przewidziane w umowie spółki, o ile nie przewiduje ona innych postanowień. Oprócz tego późniejsza uchwała akcjonariuszy może przewidywać odpłatność, a zatem wynagrodzenie dyrektora z racji pełnionej funkcji (art. art. 300⁷⁹ § 2 k.s.h.).

CO NA TO SĄD?

W myśl tezy uchwały SN z dnia 30 stycznia 2019 r., III CZP 71/18, LEX nr 2612713), uchwała akcjonariuszy może udzielić pełnomocnictwa szczególnego do zawarcia określonej umowy, w tym do reprezentowania spółki w określonym sporze z dyrektorem, jak i pełnomocnictwa rodzajowego do zawierania umów lub reprezentowania spółki w sporach z dyrektorami.  Tym samym z procesu reprezentacji spółki wyeliminowany został cały organ, czyli rada dyrektorów, Zasada ta nie dotyczy jednak tego członka, który zawiera ze spółką umowę lub pozostaje z nią w sporze. Prawo pełnomocnictwa przysługuje wówczas pełnomocnikowi powołanemu uchwałą akcjonariuszy.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Balesa prosta spółka akcyjna została założona w lutym 2022 r. W spółce tej powołano dwóch dyrektorów Macieja Górskiego i Piotra Żbika. W umowie spółki przewidziano, że odwołanie dyrektora możliwe jest przez akcjonariusza Stanisława Malczaka i Krzysztofa Walaska z ważnych powodów. W dniu 15 listopada 2022 r., bezwzględną większością głosów zgromadzenia akcjonariuszy, tj. większością 60 % podjęto uchwałę o odwołaniu Macieja Górskiego. W uchwale wskazano jako ważne powody brak kompetencji do pełnienia funkcji dyrektora przez Macieja Górskiego. Maciej Górski sprzeciwia się takiej uchwale, podobnie jak Stanisław Malczak i Krzysztof Walasek.  Akcjonariusze Ci zamierzają wystąpić do sądu z wnioskiem o uchylenie uchwały. Z kolei akcjonariusze, którzy podjęli uchwałę o odwołaniu twierdzą, że mieli prawo do odwołania Macieja Górskiego z ważnych powodów w każdym czasie, niezależnie od postanowień umowy na podstawie 300⁷³ § 3 k.s.h.  Zastosowanie w tym sporze znajdzie art. 300⁷⁴ § 2 k.s.h., jako przepis szczególny względem 300⁷³ § 3 k.s.h. Daje on możliwość odwołania dyrektora w każdym czasie przez zgromadzenie akcjonariuszy bez względu na to, że umowa przewiduje w tym zakresie wyłączne kompetencje dla Stanisława Malczaka i Krzysztofa Walaska.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Odwołanie dyrektora możliwe jest w każdym czasie. Oznacza to możliwość odwołania dyrektora przed upływem kadencji przez akcjonariuszy, niezależnie od innych zasad przewidzianych w umowie spółki.
2. Umowa spółki może całkowicie wyłączać określone uprawnienia dla poszczególnych grup akcjonariuszy. Co za tym idzie, uprawnienie do odwołania dyrektorów przysługuje zawsze zgromadzeniu akcjonariuszy, i to nawet wtedy, gdy umowa stanowi inaczej.
3. Postanowienia umowy spółki wyłączające uprawnienia akcjonariuszy do odwołania dyrektorów nie muszą ograniczać się tylko do ważnych powodów, gdyż te zostały jedynie wskazane w przepisach przykładowo. Odwołanie może więc nastąpić także nie tylko z ważnych powodów wskazanych w ustawie, lecz także z powodów wskazanych w umowie spółki w ramach otwartego katalogu ograniczeń.
4. Należy odróżnić roszczenia dyrektora wynikające ze stosunku członkostwa w radzie dyrektorów od roszczeń z innych stosunków. Mogą to być roszczenia z umowy o pracę, z umowy cywilnoprawnej, kontraktu managerskiego.
5. Modelowa kompetencja do powołania i odwołania dyrektora to podjęcie uchwały przez zgromadzenie akcjonariuszy bezwzględną większością głosów, a zatem więcej niż 50 % wszystkich głosów popierających uchwałę.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny