Przymusowy wykup akcji cechuje się podobieństwem do „odwróconego wyciśnięcia” drobnych akcjonariuszy. Wniosek ten wynika z faktu, że stroną inicjującą przymusowy wykup akcji są w obu tych przypadkach wspólnicy mniejszościowi. Przymusowe odkupienie akcji zmierza do stworzenia możliwości „wyjścia” ze spółki przez akcjonariuszy mniejszościowych po godziwej cenie, jeżeli należące do nich prawa udziałowe są trudno zbywalne, ewentualnie z innych przyczyn.

Wymuszony odkup akcji na żądanie akcjonariuszy mniejszościowych polega na tym, że akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 5 % kapitału zakładowego mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia sprawę podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich akcji przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy reprezentujących łącznie nie mniej niż 95 % kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5 % kapitału zakładowego (akcjonariusze większościowi).

Istotne: Regulacja art. 418¹ § 1 k.s.h., znajduje zastosowanie w spółkach, w których występują akcjonariusze większościowi, a więc udziałowcy spółki w liczbie nieprzekraczającej pięć osób, którzy razem reprezentują nie mniej niż 95 % kapitału zakładowego. Jednocześnie każdemu akcjonariuszowi mniejszościowemu przysługują uprawnienia z akcji inkorporujących nie mniej niż 5 % kapitału zakładowego. Przymusowy odkup akcji stanowi uprawnienie indywidualne akcjonariusza mniejszościowego.

Omawiane żądanie uprawniony lub uprawnieni powinni zgłosić zarządowi spółki najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem walnego zgromadzenia. Pozostali akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 5 % kapitału zakładowego, którzy nie zgłosili żądania odkupu ich akcji, a chcą być objęci uchwałą o przymusowym odkupie, mogą najpóźniej w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia porządku obrad walnego zgromadzenia zgłosić do zarządu odkupienie akcji.

Istotne: Legitymowanym do złożenia wniosku jest osoba wpisana do księgi akcyjnej, osoba uprawniona z akcji imiennych lub imiennych świadectw tymczasowych, a także posiadacz akcji imiennych na okaziciela, który posiada nie mniej niż 5 % kapitału zakładowego spółki.

Uchwała w przedmiocie przymusowego odkupu powinna określać akcje podlegające przymusowemu odkupowi oraz akcjonariuszy, którzy są zobowiązani odkupić akcje, jak również określać akcje przypadające każdemu z nabywców Jeżeli treść uchwały nie określa innego sposobu podziału akcji przypadających każdemu z nabywców akcjonariusze większościowi, a zatem nie więcej niż pięciu akcjonariuszy większościowych reprezentujących łącznie nie mniej niż 95 % kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5 % kapitału zakładowego są obowiązani nabyć akcje proporcjonalnie do ich posiadania.

Istotne: Przy podejmowaniu tej uchwały każda akcja daje uprawnionemu z niej akcjonariuszowi jeden głos bez względu na ewentualne związane z nią przywileje i ograniczenia. Uchwała powinna być podjęta bezwzględną większością głosów (art. 414 w zw. z art. 4 § 1 k.s.h.) w drodze jawnego i imiennego głosowania, a także ogłoszona w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, a jeżeli statut tak stanowi również w innych pismach przeznaczonych dla ogłoszeń spółki.

W przypadku niepodjęcia żądanej przez akcjonariuszy mniejszościowych uchwały w przedmiocie przymusowego odkupu (nie opowie się za nią wystarczająca liczba akcjonariuszy lub akcjonariusze co do zasady zignorują zgromadzenie), spółka jest obowiązana do nabycia akcji tych akcjonariuszy mniejszościowych w terminie 3 miesięcy od dnia walnego zgromadzenia w celu następczego ich umorzenia. Akcjonariusze większościowi odpowiadają wobec spółki za spłacenie całej sumy odkupu proporcjonalnie do akcji posiadanych w dniu walnego zgromadzenia.

Istotne: Konieczność przymusowego odkupu pojawia się wyłącznie w sytuacji, gdy walne zgromadzenie zostało zwołane, ale uchwała nie została podjęta. Nie dotyczy natomiast sytuacji, gdy walne zgromadzenie nie zostało zwołane wbrew żądaniu akcjonariuszy mniejszościowych.

Cena odkupu akcji objętej przymusowym wykupem powinna być równa wartości przypadających na akcje aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym na ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy.

Istotne: Osoby, które zgodnie z treścią uchwały są zobowiązane do odkupienia akcji (akcjonariusze większościowi) powinny wpłacić należność równą cenie odkupu wszystkich nabywanych akcji na rachunek bankowy spółki w terminie trzech tygodni od dnia zgłoszenia ceny wykupu przez zarząd, przy czym cena wykupu może zostać również ogłoszona na walnym zgromadzeniu (art. 417 § 2 k.s.h.). Na zarządzie ciąży z kolei obowiązek dokonania wykupu akcji na rachunek akcjonariuszy pozostających w spółce w terminie miesiąca od upływu terminu zgłoszenia żądania, jednakże nie wcześniej niż po wpłaceniu ceny wykupu (art. 417 § 3 k.s.h.). Do dnia uiszczenia całej sumy odkupu akcjonariusze mniejszościowi zachowują wszystkie uprawnienia z akcji.

Jeżeli akcjonariusz lub spółka, którzy uczestniczą w odkupie akcji, nie zgadzają się z wysokością ceny odkupu mogą zwrócić się do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu ustalenia ich ceny rynkowej, a w jej braku, godziwej ceny odkupu.

Istotne: Dopóki akcjonariusze mniejszościowi nie otrzymają całości kwoty stanowiącej równowartość ceny odkupu, to właśnie oni, nie zaś nabywcy akcji powinni być traktowani przez spółkę jako akcjonariusze.

Przepisów o przymusowym odkupie akcji nie stosuje się  do spółek publicznych, spółek w likwidacji oraz spółek w upadłości, chyba że uchwała walnego zgromadzenia w sprawie przymusowego odkupu akcji zapadła co najmniej 3 miesiące przed ogłoszeniem likwidacji lub upadłości.

CO NA TO SĄD?

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 14 września  2016 r., III CZP 39/16, Mon. Praw. 2016, nr 21, s.1125 zajął stanowisko,  zgodnie z którym akcjonariusze mniejszościowi przestają być akcjonariuszami spółki akcyjnej z dniem uiszczenia przez akcjonariuszy większościowych ceny wykupu ustalonej przez biegłego wybranego przez walne zgromadzenie.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Akcjonariusz Rafał Kądziołka reprezentujący 4 % kapitału zakładowego zażądał umieszczenia w porządku obrad walnego zgromadzenia spółki ATIKA, które miało zgodnie z ogłoszeniem w Monitorze Sądowym i Gospodarczym odbyć się w dniu 2 marca 2023 r., sprawy podjęcia uchwały w przedmiocie przymusowego odkupu jego akcji przez 3 akcjonariuszy: Marka Króla, Wiesława Gałązki i Stefana Szymczyka. Dwóch pierwszych akcjonariuszy reprezentowało po 40 % kapitału zakładowego spółki, a akcjonariusz Stefan Szymczyk reprezentował 16 % kapitału zakładowego. Żądanie to Rafał Kądziołka złożył w dniu 15 lutego 2023 r. W dniu 2 marca walne zgromadzenie podjęło bezwzględną większością głosów uchwałę o przymusowym odkupieniu akcji Rafała Kądziołki. Uchwała zawierała plan przydziału akcji. Akcjonariusze Marek Król, Wiesław Gałązka i Stefan Szymczyk wpłacili należność równą cenie wykupu akcji na rachunek bankowy spółki w dniu 20 marca 2023 r., tj. w ciągu 14 dni od ogłoszenia terminu wykupu przez zarząd, bowiem to nastąpiło w dniu 5 marca 2023 r. W dniu 22 marca 2023 r., dokonano wpisów w księdze akcyjnej na rzecz nabywców akcji. Wszystkie czynności były prawidłowe.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Jeżeli w spółce występuje trzech akcjonariuszy, z których dwaj reprezentują po 5 % kapitału zakładowego a trzeci posiada pozostałe akcje i jeden z akcjonariuszy reprezentujących 5 % zażądał wykupu swoich akcji wobec pozostałych akcjonariuszy reprezentujących łącznie 95 % kapitału zakładowego, wówczas ten akcjonariusz żądający wykupu może sprzeciwiać się zaliczeniu go do większości zgodnie z zasadą równego traktowania akcjonariuszy wyrażoną w art. 20 k.s.h.
2. Przymusowy odkup akcji, stanowiący ochronę akcjonariuszy mniejszościowych, łagodzi prawa większości przewidziane w art. 418 k.s.h., a zatem prawo „wyciśnięcia” ze spółki przez akcjonariuszy większościowych.
3. Wszystkie akcje osób, które zamierzają „wyjść” ze spółki powinny być zidentyfikowane w chwili złożenia żądania odkupu.
4. Termin 3 tygodni na dokonanie wpłaty ceny wykupu akcji na rachunek bankowy jest terminem zawitym. Naruszenie tego terminu powoduje bezskuteczność uchwały o przymusowym odkupie akcji.
5. Spółce, która nabyła akcje przysługuje roszczenie regresowe wobec akcjonariuszy większościowych (art. 418¹ § 4 zdanie drugie k.s.h.).
6. Upływ terminu tygodniowego od dnia ogłoszenia porządku obrad na zgłoszenie odkupu akcji zamyka możliwość objęcia uchwałą wykupu akcji akcjonariuszy mniejszościowych, którzy w tym terminie nie zgłosili żądania.
7. Jeżeli akcjonariusz mniejszościowy nie zgadza się na cenę wykupu może wystąpić do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu ustalenia ceny rynkowej, a w razie jej braku godziwej ceny wykupu. Wynagrodzenie rewidenta zobowiązany jest pokryć wnioskodawca, gdyż inaczej podlega ona ściągnięciu w trybie przewidzianym dla egzekucji opłat sądowych.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny