Cechą charakterystyczną spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest wyodrębnienie w niej tzw. praw mniejszości. Będą to więc wszystkie prawa wspólnika, które stanowią realną przeciwwagę w stosunku do kompetencji zgromadzenia wspólników podejmowanych większością głosów.

Istotne: Prawa mniejszości można zdefiniować jako zespół chronionych praw wspólników w celu realizacji przysługujących im praw udziałowych. Prawa mniejszości dzielą się na prawa kolektywne i prawa indywidualne.

Wśród praw kolektywnych należy wymienić:

1. prawo żądania wspólnika lub wspólników reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego po uprzednim wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia do wyznaczenia przez sąd rejestrowy firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki (art. 223 k.s.h.);
2. prawo do zwołania zgromadzenia wspólników i umieszczenia określonych spraw w porządku obrad przez wspólników reprezentujących odpowiednio co najmniej jedną dziesiątą i co najmniej jedną dwudziestą kapitału zakładowego (art. 236 k.s.h.);
3. prawo żądania wyłączenia wspólnika ze spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez sąd (art. 266 § 2 k.s.h.).

Wśród praw indywidualnych należy wymienić:

1. prawo do przeglądania przez każdego wspólnika księgi udziałów (art. 188 § 2 k.s.h.);
2. prawo indywidualnej kontroli przysługujące wspólnikowi spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 212 k.s.h.);
3. prawo do podjęcia uchwały nieobjętej porządkiem obrad (art. 239 k.s.h.);
4. prawo do podjęcia uchwały bez formalnego zwołania zgromadzenia wspólników (art. 240 k.s.h.);
5. prawo do żądania głosowania tajnego (art. 247 k.s.h.);
6. prawo do przeglądania księgi protokołów, a także żądania poświadczonych przez zarząd odpisów uchwał (art. 248 § 4 k.s.h.);
7. prawo do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały wspólników (art. 250 pkt 2-5 k.s.h.);
8. prawo do rozwiązania spółki przez sąd rejestrowy na żądanie wspólnika lub członka organu spółki (art. 271 pkt 1 k.s.h.);
9. prawo do wniesienia przez wspólnika pozwu o naprawienie szkody spółce (art. 295 k.s.h.).
10. prawo sprzeciwu co dom przeprowadzenia uproszczonego postępowania łączeniowego (art. 516 § 7 k.s.h.).

Istotne: Celem przepisów chroniących prawa mniejszości jest zapobiegnięcie dominacji wspólników większościowych w każdym zakresie dotyczącym funkcjonowania spółki. Zastrzec jednak przy tym należy, że prawa mniejszości nie mogą zniweczyć zasady dominacji kapitału nad osobą.

Nie można także zapominać, że podstawą ochrony praw mniejszości jest całokształt praw indywidualnych. Prawa te chronione są po to, aby umożliwić wystąpienie z żądaniem określonego zachowania w stosunku do organów spółki i innych podmiotów.

Istotne: Prawa kolektywne stanowią w istocie uzupełnienie praw indywidualnych. Opierają się ponadto na ułamku łącznym kapitału zakładowego, co właśnie przesądza o możliwości zasilenia praw indywidualnych.

Wskazany wyżej podział nie jest wyczerpujący. Oprócz tego możliwy jest bowiem podział na bezwarunkowe i warunkowe prawa mniejszości. Do praw bezwarunkowych zalicza się:

1. prawo przeglądania księgi udziałów (art. 188 § 2 k.s.h.);
2. prawo indywidualnej kontroli (art. 212 k.s.h.);
3. prawo sprzeciwu wobec powziętej uchwały nieobjętej porządkiem obrad (art. 239 § 1 w zw. z art. 250 pkt 2 k.s.h.);
4. prawo sprzeciwu wobec uchwały powziętej bez formalnego zwołania zgromadzenia wspólników (art. 240 w zw. z art. 250 pkt 4 k.s.h.);
5. prawo żądania głosowania tajnego na zgromadzeniu wspólników (art. 247 k.s.h.);
6. prawo przeglądania księgi protokołów i żądania poświadczonych przez zarząd odpisów uchwał (art. 248 § 4 k.s.h.).

Istotne: Prawa bezwzględnie obowiązujące nie mogą być zmienione wolą stron ze względu na bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa. Z kolei prawa warunkowe, to takie, które są zależne od spełnienia dodatkowych przesłanek występujących po stronie wspólników.

CO NA TO SĄD?

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., II CNP 8/10, Biul. SN 2010, nr 10, s.14, jeżeli z niezwołaniem nadzwyczajnego zgromadzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pomimo spełnienia przesłanek określonych w art. 236 § 1 k.s.h., łączy się wyrządzenie spółce szkody, to można dochodzić jej naprawienia na zasadach ogólnych odpowiedzialności odszkodowawczej.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Marian Zając reprezentuje 1/20 kapitału zakładowego. Termin najbliższego zgromadzenia wspólników został wyznaczony na dzień 24 marca 2023 r. W dniu 10 lutego 2023 r., Marian Zając złożył na piśmie zarządowi żądanie zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników i umieszczenia w porządku obrad sprawy żądania wyłączenia ze spółki Jacka Bielaka. Zarząd nie uwzględnił żądania wspólnika i nie zwołał w terminie dwóch tygodni od dnia przedstawienia żądania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników. Skutkiem tego Marcin Zając wystąpił do sądu rejestrowego o upoważnienie do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników. Sąd oceniając okoliczności zachodzące w sprawie uznał, że żądanie wspólnika stanowi nadużycie prawa na podstawie art. 5 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. W ocenie sądu żądanie wspólnika mniejszościowego miało jedynie na celu szykanowanie spółki, organów spółki i wspólnika Jacka Bielaka. W związku z tym sąd odmówił zwołania zgromadzenia wspólników i nie udzielił upoważnienia do zwołania takiego zgromadzenia Marianowi Zającowi.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Do najważniejszych praw mniejszościowych wspólników, które najdobitniej kształtują całość praw mniejszości należy z całą pewnością prawo do żądania zbadania rachunkowości i działalności spółki (art. 223 k.s.h.), a także prawo żądania zwołania zgromadzenia wspólników (art. 236 k.s.h.).
2. Realizacja prawa mniejszości nie może prowadzić do nadużywania tego prawa. Decyzję co do tego podejmuje zarząd, a w dalszej kolejności sąd rejestrowy.
3. Prawa mniejszości korespondują z zasadą traktowania wspólników w spółce w taki sam sposób w tych samych okolicznościach (art. 20 k.s.h.).
4. Prawa mniejszości mogą mieć charakter bezwzględny, względny, warunkowy lub bezwarunkowy. Jedne z tych praw mogą dotyczyć wyłącznie wspólników, a inne reprezentowanego minimum kapitału zakładowego.
5. Prawem mniejszości są szczególne uprawnienia korporacyjne i indywidualne, których wykonywanie jest uzależnione od reprezentowania określonej części kapitału zakładowego – z reguły 10 %.
6. Prawa mniejszości nie mogą wykraczać poza przepisy prawa, postanowienia umowy spółki i dobre obyczaje.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny