W przepisach kodeksu spółek handlowych istnieje wiele ograniczeń względem podziału spółek. W większości przypadków ograniczenia te dotyczą spółek kapitałowych. Spółki osobowe bowiem co do zasady nie mogą się dzielić (art. 528 § 2 k.s.h.). Wyłączenia te polegają w szczególności na zakazie dzielenia spółek kapitałowych:

1. gdy kapitał zakładowy w spółce akcyjnej nie został pokryty w całości (art. 528 § 1 k.s.h.);
2. spółek w likwidacji, które rozpoczęły podział majątku (art. 528 § 3 k.s.h.);
3. spółek w upadłości (art. 528 § 3 k.s.h.).

Istotne: Istnieją dwa sposoby podziału, tj. podział przez rozbiór spółki lub podział przez wydzielenie.

Rozbiór spółki może się odbyć w trybie podziału przez:

1. przejęcie – cały majątek spółki dzielonej jest przenoszony na już istniejące spółki, w zamian za co wspólnicy spółki, która ulega podziałowi, otrzymują udziały lub akcje spółki przejmującej. Skutkiem tego podziału jest podwyższenie kapitału zakładowego spółki przejmującej (zob. art. 529 § 1 pkt 1 k.s.h.);
2. zawiązanie nowych spółek, czyli utworzeniu nowych spółek – cały majątek spółki dzielonej przechodzi na spółki nowo tworzone. W zamian wspólnicy spółki dzielonej otrzymują akcje lub udziały w spółkach nowo zawiązanych (zob. art. 529 § 1 pkt 2 k.s.h. );
3. przejęcie i zawiązanie nowej spółki, który jest w istocie połączeniem dwóch wcześniejszych sposobów – cały majątek spółki dzielonej przechodzi na spółkę już istniejącą, w której podwyższa się kapitał zakładowy lub nowo utworzoną, w której majątek spółki dzielonej przechodzi na nową spółkę, w zamian czego wspólnicy spółki dzielonej otrzymują udziały lub akcje w kapitale zakładowym (zob. art. 529 § 1 pkt 3 k.s.h.).

Istotne: Cechą szczególną podziału przez rozbiór jest to, że spółka dzielona przestaje istnieć, zaś jej wspólnicy otrzymują udziały lub akcje w spółkach istniejących lub nowo zawiązanych.

Drugim ze sposobów, który należy odróżnić od rozbioru jest podział przez wydzielenie. Istota tego podziału polega na tym, że spółka dzielona jest tylko częściowo (część majątku spółki dzielonej przenoszona jest na spółkę istniejącą lub nowo zawiązaną, co jednak nie powoduje zakończenia działalności tej dzielonej spółki, a jedynie zmniejszenie jej majątku art. 529 § 1 pkt 4 k.s.h.).

Istotne: W wyniku podziału przez wydzielenie następuje obniżenie kapitału zakładowego spółki dzielonej, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie mogą powstać udziały niższe niż 50 zł, a także akcje niższe niż 1 grosz. Jednakże brak jest konieczności obniżania kapitału zakładowego, gdy kapitały zapasowe i rezerwowe umożliwiają wydzielenie bez jego obniżenia. Z kolei w spółce nowo tworzonej wnoszony do niej majątek tworzy kapitał zakładowy, zaś w spółce już istniejącej następuje podwyższenie kapitału zakładowego.

Poza relacjami kapitałowymi wymienionymi powyżej może powstać obowiązek dopłat, które mają wyłącznie charakter gotówkowy. Celem tego jest wyrównanie różnicy między wartością udziałów (akcji) posiadanych przez wspólników a wartością przyznawanych udziałów (akcji) w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej. Dopłat dokonuje spółka przejmująca lub nowo zawiązana na rzecz wspólników spółki dzielonej w wartości nieprzekraczającej łącznie 10 % wartości bilansowej przyznanych udziałów lub akcji właściwej spółki przejmującej bądź 10 % wartości nominalnej przyznanych udziałów lub akcji właściwej spółki nowo zawiązanej (art. 529 § 3 k.s.h.).

Istotne: Źródłami finansowania dopłat w spółce przejmującej mogą być wyłącznie wypłaty z zysku lub z kapitału zapasowego spółki. Istnieje również możliwość przyznania udziałów albo akcji spółek przejmujących lub spółek nowo zawiązanych od wniesienia przez wspólników spółek dzielonych dopłat. Ma to miejsce z uwagi na dysproporcję wartością majątku spółek przejmujących i nowo zawiązanych, która jest dla nich niekorzystna.

Rozwiązanie spółki następujące czy to w wyniku rozbioru czy wydzielenia powoduje wyodrębnienie tzw. dnia podziału i dnia wydzielenia. Spółka dzielona na skutek rozbioru jest zatem rozwiązana bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w dniu wykreślenia jej z rejestru. Jest to dzień podziału (art. 530 § 1 k.s.h.). W przypadku podziału przez wydzielenie, wydzielenie nowej spółki następuje w dniu jej wpisu do rejestru. Jeżeli natomiast wydzielenie polega na przeniesieniu części majątku spółki na istniejącą spółkę, wydzielenie następuje w dniu wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej lub emisji przez spółkę przejmującą nowych akcji bez wartości nominalnej. Jest to dzień wydzielenia (art. 530 § 2 k.s.h.).

Istotne: Postępowanie przy podziale spółek wiąże się z istnieniem trzech faz. Pierwsze faza polega na czynnościach przygotowawczych (faza menadżerska), druga na podejmowaniu uchwał (faza właścicielska), trzecia na rejestracji i ogłoszenia podziału (faza sądowa).

W ramach czynności przygotowawczych dochodzi do pisemnego uzgodnienia planu podziału (art. 533-534 k.s.h.), pisemnego zgłoszenia planu podziału do sądu (art. 535 § 1 i 2 k.s.h.), ogłoszenie planu podziału (art. 535 § 3 k.s.h.), pisemnego sprawozdania zarządów spółki dzielonej i każdej spółki przejmującej uzasadniającego podział (art. 536 § 1 k.s.h.), badania przez biegłego i sporządzenia przez niego opinii (art. 537-538 k.s.h.), zawiadomienia wspólników o zamiarze dokonaniu podziału (art. 539 k.s.h.), przeglądania przez wspólników dokumentów związanych z planem podziału (art. 540 k.s.h.).

Szczególnego omówienia wymaga plan podziału. Jest on w istocie pisemnym uzgodnieniem między spółka dzieloną a spółką przejmującą. Natomiast przy zawiązaniu nowej spółki jest to z kolei dokument jednostronny, sporządzony przez spółkę dzieloną.

Istotne: Plan podziału składa się z części zasadniczej i opisowej. Do planu podziału dołącza się załączniki.

Minimalna treść planu podziału określona jest w art. 534 § 1 k.s.h. i obejmuje:

1. typ, firmę i siedzibę każdej ze spółek uczestniczących w podziale;
2. stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki dzielonej na udziały lub akcje spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych i wysokość ewentualnych dopłat;
3. zasady dotyczące przyznania udziałów lub akcji w spółkach przejmujących lub w spółkach nowo zawiązanych;
4. dzień, od którego udziały lub akcje wymienione w pkt 3 uprawniają do uczestnictwa w zysku poszczególnych spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych;
5. prawa przyznane przez spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce dzielonej;
6. szczególne korzyści dla członków organów spółek, a także innych osób uczestniczących w podziale, jeżeli takie zostały przyznane;
7. dokładny opis i podział składników majątku (aktywów i pasywów) oraz zezwoleń, koncesji lub ulg przypadających spółkom przejmującym lub spółkom nowo zawiązanym;
8. podział między wspólników dzielonej spółki udziałów lub akcji spółek przejmujących lub spółek nowo zawiązanych oraz zasady podziału.

Załącznikami do planu muszą natomiast być:

1. projekt uchwały o podziale;
2. projekt zmian umowy lub statutu spółki przejmującej lub projekt umowy lub statutu spółki nowo zawiązanej;
3. ustalenie wartości majątku spółki dzielonej na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu podziału;
4. oświadczenie zawierające informację o stanie księgowym spółki, sporządzoną dla celów podziału na dzień, o którym mowa w pkt 3, przy wykorzystaniu tych samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny.

Do tak sporządzonego planu podziału należy sporządzić pisemne sprawozdanie zarządów spółki dzielonej i każdej spółki przejmującej. Plan podziału należy zgłosić nie później niż na sześć tygodni przed dniem powzięcia pierwszej uchwały w sprawie podziału, chyba że zostanie on udostępniony na stronie internetowej spółki dzielonej albo spółki przejmującej (art. 535 § 3 k.s.h.).

Kwestie podejmowania uchwał, tj. drugą fazę właścicielską reguluje art. 541 k.s.h. W skrócie wiąże się to z podejmowaniem uchwał zgromadzenia wspólników (w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, która w niniejszym artykule jest spółką dzieloną) albo walnego zgromadzenia (w spółce akcyjnej, która w niniejszym artykule jest spółką przejmującą) powziętej większością trzech czwartych głosów, przedstawiających co najmniej połowę kapitału zakładowego, chyba że umowa albo statut spółki przewidują surowsze reguły. Natomiast podział spółki przez zawiązanie nowej spółki wymaga uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dzielonej oraz uchwały wspólników każdej spółki nowo zawiązanej w organizacji powziętej w powyższy sposób (art. 541 § 1 i 2 k.s.h.). Uchwała może być zaskarżona w trybie powództwa o uchylenie albo stwierdzenia jej nieważności. Termin wniesienia powództwa wynosi jeden miesiąc od dnia powzięcia uchwały (art. 544 § 2 k.s.h.). Uchwała nie podlega jednak zaskarżeniu ze względu na zastrzeżenia dotyczące wyłącznie stosunku wymiany udziałów (akcji). Można jednak dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych.

Istotne: Wspólnicy mniejszościowi są chronieni na okoliczność, gdy plan podziału przewiduje objęcie przez wspólników spółki dzielonej udziałów lub akcji w spółce przejmującej bądź nowo zawiązanej na warunkach mniej korzystnych niż w spółce dzielonej. Wspólnicy mogą wówczas wnieść zastrzeżenia do planu w terminie 2 tygodni od jego ogłoszenia i żądać od spółki przejmującej bądź nowo zawiązanej wykupienia ich udziałów (akcji) w terminie do 3 miesięcy od dnia podziału. W takim przypadku spółka przejmująca albo nowo zawiązana może nabyć, po dokonaniu podziału, własne udziały lub akcje o wartości nieprzekraczającej 10 % kapitału zakładowego. Przekroczenie 10 % kapitału powoduje, że podział nie dojdzie do skutku (art. 541 § 5 k.s.h.).

Ostatnim etapem postępowania podziałowego jest zgłoszenie podziału do rejestru i ogłoszenie o podziale. Zarząd każdej ze spółek uczestniczących w podziale powinien zgłosić do rejestru sądowego uchwałę o podziale spółki w celu wpisania do rejestru wzmianki o tej uchwale z zaznaczeniem, która spółka jest dzielona, przejmująca, a która nowo zawiązana. Wykreślenie spółki dzielonej z rejestru następuje bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego i jest dokonywane z urzędu w dniu podziału.

Istotne: Wykreślenie może nastąpić dopiero po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału zakładowego spółek przejmujących albo po zarejestrowaniu nowej spółki (art. 542 § 2 k.s.h.).

Spółka w postępowaniu podziałowym dokonuje dwóch ogłoszeń. Pierwszym ogłoszeniem jest ogłoszenie planu podziału nie później niż sześć tygodni przed dniem podjęcia uchwały w sprawie podziału. W przejmującej spółce akcyjnej poprzedzone jest to dwukrotnym ogłoszeniem w odstępie nie dłuższym niż dwa tygodnie (patrz art. 539 § 1 k.s.h.), które stanowią zawiadomienie wspólników o zamiarze dokonania podziału. Ostatnim ogłoszeniem jest to, które dotyczy ogłoszenia o już dokonanym podziale. Jest ono dokonywane na wniosek spółki przejmującej albo nowo zawiązanej, nie zaś spółki dzielonej (art. 543 k.s.h.).

Istotne: Za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej spółka dzielona oraz pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadają solidarnie przez trzy lata od dnia ogłoszenia o podziale. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości aktywów netto przyznanych każdej spółce w planie podziału (art. 546 § 1 k.s.h.). Termin ten jest taki sam w przypadku odpowiedzialności organów spółki i biegłych.

Konsekwencją podziału jest sukcesja uniwersalna praw w sferze cywilnoprawnej, administracyjnej, członkowskiej i pracowniczej. Na spółkę przejmującą lub spółkę nowo zawiązaną powstałą w związku z podziałem przechodzą bowiem z dniem podziału bądź z dniem wydzielenia w szczególności zezwolenia, koncesje oraz ulgi, pozostające w związku z przydzielonymi jej w planie podziału składnikami majątku spółki dzielonej, a które zostały przyznane spółce dzielonej, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej. Natomiast do składników majątku spółki dzielonej nieprzypisanych w planie podziału określonej spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 531 § 3 k.s.h.).

CO NA TO SĄD?

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2021 r., IV CSKP 50/21, LEX nr 3174825, wstąpienie spółki nowo zawiązanej w prawa i obowiązki spółki dzielonej następuje uno actu, wskutek samego wpisu podziału lub wydzielenia do rejestru, a więc nie jest konieczne zawarcie w tym przedmiocie odrębnej umowy, zachowanie jakiejś formy szczególnej, czy uzyskanie zgody osoby trzeciej (np. wierzyciela z uwagi na zmianę dłużnika). Określenie zakresu sukcesji praw i obowiązków zostało jednak pozostawione uznaniu uczestniczących spółek, albowiem prawa i obowiązki spółki dzielonej przechodzą na spółkę przejmującą lub nowo zawiązaną wyłącznie w takim zakresie, jaki wynika z planu podziału. Spółki nie są ograniczone w tym przedmiocie, a więc mają swobodę co do określenia praw i obowiązków objętych sukcesją częściową. Na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną może zostać zatem przeniesione przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55¹ k.c., jak i pojedyncze składniki majątku (aktywa, pasywa) spółki dzielonej. Decyduje więc wyłącznie wola spółek uczestniczących w omawianym procesie. Plan podziału, jako podstawowy dokument w tym przedmiocie, powinien zatem zawierać dokładny opis składników majątkowych przyznanych poszczególnych spółkom uczestniczącym w podziale, aby możliwa była identyfikacja tych składników.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością IKRA zamierza dokonać podziału w ten sposób, że część z niej zostanie przejęta przez spółkę akcyjną VASA S.A. Kapitał zakładowy spółki IKRA wynosi 10 000 zł. Dzieli się na 200 udziałów, każdy po 50 złotych. Kapitał jest pokryty w całości. W pierwszej kolejności sporządzono pisemny plan podziału wraz z załącznikami. Po zgłoszeniu planu podziału do sądu rejestrowego spółka VASA ogłosiła plan podziału na swojej stronie internetowej. W tej sytuacji dzielona spółka IKRA uznała, że nie musi ogłaszać planu podziału. W zgłoszeniu do sądu rejestrowego nie złożono wniosku o powołanie biegłego, który zbadałby plan podziału w zakresie poprawności i rzetelności. Zarząd uznał bowiem, że z uwagi na obsługę spółki przez rzetelnych księgowych i kontrole z urzędu skarbowego w ostatnich latach, które nie wykazały żadnych nieprawidłowości – nie jest to niepotrzebne. Zarząd dzielonej spółki IKRA nie sporządził pisemnego sprawozdania uzasadniającego taki podział, a to ze względu na to, że takie pisemne sprawozdanie sporządził zarząd przejmującej spółki VASA. Podjęcie uchwały w sprawie podziału przewidziano na dzień 16 maja 2022 r. w związku z czym zarząd spółki IKRA w dniu 15 kwietnia 2022 r., zawiadomił wspólników o zamiarze dokonania podziału, po czym ponowił zawiadomienie w dniu 25 kwietnia 2022 r. Dokładnie w taki sam sposób postąpił zarząd spółki VASA. Po tym wszystkim wspólnicy obydwu spółek przystąpili do przeglądania dokumentów dotyczących podziału. Skutkiem tego zgromadzenie wspólników spółki IKRA i walne zgromadzenie spółki VASA podjęło w dniu 15 maja 2022 r., uchwałę w zwykłej formie pisemnej o podziale spółki IKRA poprzez przejęcie jej w 50 % przez spółkę VASA. Uchwały powzięto większością 2/3 głosów przy obecności 60 % kapitału. Umowa spółki IKRA zawiera postanowienia, że wymagana jest w tym zakresie większość 3/4 głosów, tak jak stanowi art. art. 541 § 1 k.s.h. Uchwały nie zostały zaskarżone, wobec czego zarządy obydwu spółek zgłosiły do rejestru fakt podziału i ogłosiły ten podział na swoich stronach internetowych. Sąd rejestrowy odmówi rejestracji takiego podziału. Po pierwsze, spółka IKRA nie ogłosiła planu podziału, co było jej obowiązkiem wynikającym z art. 535 § 3 k.s.h. Po drugie zarząd nie mógł samodzielnie zdecydować o odstąpieniu od obowiązku badania planu podziału przez biegłego, gdyż wymagana na to była zgoda wszystkich wspólników uczestniczących w podziale (art. 538¹ § 1 pkt 3 k.s.h.). Po trzecie, zarząd spółki IKRA nie sporządził pisemnego sprawozdania uzasadniającego podział. Tymczasem taki obowiązek spoczywa zarówno na zarządzie spółki dzielonej, jak i na zarządzie spółki przejmującej (art. 536 § 1 k.s.h.). Po czwarte zawiadomienie wspólników o zamiarze podziału nastąpiło z naruszeniem art. 539 k.s.h. Zawiadomienie powinno bowiem nastąpić dwukrotnie w terminie nie później niż na sześć tygodni przed planowanym podjęciem uchwały o podziale, a zatem ostatnie zawiadomienie powinno nastąpić nie później niż w dniu 4 kwietnia 2022 r. Obydwie spółki zrobiły to za późno i to zarówno w przypadku pierwszego, jak i drugiego zawiadomienia. Dodatkowo pomiędzy zawiadomieniami nie zachowano odstępu dwóch tygodni. Po piąte, podział przez przejęcie oznacza, że cały majątek spółki dzielonej jest przenoszony na istniejącą spółkę akcyjną VASA, nie zaś w części wynoszącej 50 %. Po szóste, uchwała zgromadzenia wspólników spółki IKRA i walnego zgromadzenia spółki VASA powinna być umieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza (art. 541 § 7 k.s.h.). Zwykła forma pisemna nie spełnia tego wymogu. Po siódme, 2/3 głosów to mniej niż 3/4 głosów. Uchwały nie spełniają w konsekwencji wymaganej przez ustawę kodeks spółek handlowych większości głosów.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Plan podziału rozpoczyna fazę czynności przygotowawczych. Warto zapamiętać, że uzgodnienie planu podziału między spółką dzieloną a spółką przejmującą musi mieć formę pisemną. Brak zachowania formy pisemnej niweczy skuteczność podziału.
2. Czynności normatywne występujące w fazie przygotowawczej wiążą się z podpisywaniem listów intencyjnych, porozumień lub umów związanych z planowanym podziałem.
3. Na etapie przygotowawczym nie uczestniczą jeszcze wspólnicy, czy organy nadzoru, lecz wyłącznie zarząd.
4. Bez przygotowania projektów uchwał o podziale prawo przeglądania dokumentów przez wspólników po ich zawiadomieniu może się okazać niewystarczające.
5. Parytet wymiany udziałów czy akcji spółki dzielonej na udziały lub akcje spółki przejmującej lub nowo zawiązanej, to taka konstrukcja prawna, która polega na tym, że wymiana udziałów dzielonej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na akcje przejmującej spółki  akcyjnej może się wiązać z obowiązkiem dopłat przez wspólników spółki dzielonej.
6. Ogłoszenie o podziale dokonuje się w „Monitorze Sądowym i Gospodarczym” lub na stronie internetowej spółki dzielonej lub spółki przejmującej.
7. Pisemne sprawozdanie zarządu uzasadniające podział powinno zawierać wskazanie podstaw prawnych podziału, a także uzasadnienie ekonomiczne.
8. Na zarządzie spółki dzielonej ciąży obowiązek poinformowania zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dzielonej oraz zarządów pozostałych spółek uczestniczących w podziale o wszelkich istotnych zmianach w zakresie składników majątkowych.
9. Biegłym do zbadania poprawności i rzetelności planu podziału – nie musi być biegły rewident. Biegłego wyznacza sąd właściwy według siedziby spółki dzielonej na wspólny wniosek spółek uczestniczących w podziale. Sąd może wyznaczyć dwóch albo większą ilość biegłych w uzasadnionych przypadkach. Biegły sporządza opinię w terminie wyznaczonym przez sąd, który nie może być jednak dłuższy niż dwa miesiące od dnia jego wyznaczenia.
10. Jeżeli wszyscy wspólnicy wyrażą zgodę nie jest wymagane sporządzanie oświadczenia zawierającego informacje o stanie księgowym spółki, udzielania informacji o wszelkich istotnych zmianach w zakresie składników majątkowych (aktywów i pasywów), które nastąpiły między dniem sporządzenia podziału a dniem powzięcia uchwały o podziale, a także badanie planu podziału przez biegłego.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny