Zasadą w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest, że podwyższenie kapitału, jako zmiana elementu istotnego spółki, musi być dokonane również przez zmianę umowy spółki (art. 255 § 1 w zw. z art. 257 § 1 k.s.h.).

Istotne: Podwyższenie kapitału zakładowego może odbyć się w trybie zmiany lub bez zmiany umowy spółki (tryb uproszczony). Z art. 157 § 2 k.s.h. w zw. z art. 77 § 1 k.c. wynika jednakże, że zarówno zawarcie, jak i zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga zachowania formy aktu notarialnego.

Przepis art. 257 § 1 i 3 dopuszcza podwyższenie kapitału zakładowego z pominięciem zmiany umowy spółki, co dokonuje się w zwykłej formie pisemnej. Możliwe jest to jednak wyłącznie w przypadku, gdy w umowie zawarto postanowienia przewidujące maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego i termin podwyższenia. Podwyższenie kapitału zakładowego następuje przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych (art. 257 § 2 k.s.h.).

Istotne: Przy podwyższeniu bez zmiany umowy spółki, czyli tzw. podwyższeniu zwykłym, objęcie udziałów wymaga złożenia oświadczenia woli przez dotychczasowego wspólnika w formie pisemnej pod rygorem nieważności (art. 257 § 3 k.s.h.). Z kolei przy podwyższeniu sformalizowanym wiążącym się ze zmianą umowy spółki treść oświadczenia woli nowego wspólnika o przystąpieniu do spółki oraz objęciu udziałów (udziału) lub części udziału o określonej wartości nominalnej wymaga zachowania formy aktu notarialnego (art. 258 § 2 k.s.h.).

Od konieczności zachowania formy aktu notarialnego istnieje jednak wyjątek. Przy podwyższeniu bowiem kapitału zakładowego spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym, do wymaganych oświadczeń dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału bądź udziałów, o objęciu podwyższonej wartości udziału bądź udziałów, a także oświadczeń nowego wspólnika o przystąpieniu do spółki i objęciu udziału lub udziałów o oznaczonej wartości nominalnej, nie jest wymagana forma aktu notarialnego. Zastąpiona ona została złożeniem stosownych oświadczeń w systemie teleinformatycznym przy równoczesnym opatrzeniu kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo osobistym (art. 259¹ k.s.h.).

W razie podwyższenia zwykłego art. 257 § 3 k.s.h., odsyła do odpowiedniego stosowania art. 260 § 2 k.s.h. Przepis ten przewiduje, że nowe udziały przysługują odpowiednio wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów i nie wymagają objęcia. Procedura ta zwana jest papierowym podwyższeniem kapitału zakładowego spółki, ponieważ odbywa się w ramach środków własnych spółki (są to środki pochodzące z kapitału zapasowego lub kapitałów rezerwowych utworzonych z zysku spółki).

Istotne: Odpowiednie stosowanie oznacza postępowania według reguł przewidzianych dla dotychczasowych wspólników, zgodnie z dotychczasowymi postanowieniami umowy, o ile umowa lub uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego nie stanowi inaczej. W konsekwencji dotychczasowi wspólnicy, którzy obejmują nowe udziały, nie są zobowiązani do składania oświadczeń o objęciu tych udziałów, skoro nie wymagają one objęcia.

Warto podkreślić, że dotychczasowym wspólnikom przysługuje prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym w stosunku do dotychczasowych udziałów, o ile umowa spółki lub uchwała o podwyższeniu nie stanowi inaczej. Prawo pierwszeństwa należy wykonać w terminie miesiąca od dnia wezwania do jego wykonania. Wezwanie to zarząd przesyła wspólnikom jednocześnie (art. 258 § 1 k.s.h.).

Jeżeli chodzi o formę oświadczenia dotychczasowego wspólnika o objęciu nowego udziału lub udziałów bądź o objęciu podwyższenia wartości istniejącego udziału lub udziałów, to w przeciwieństwie do podwyższenia zwykłego, tj. bez zmiany umowy spółki, gdzie przewidziano zwykłą formę pisemną, dotychczasowy wspólnik musi zachować formę aktu notarialnego (art. 258 § 2 k.s.h.).

Istotne: Wstąpienie w pierwotne prawa i obowiązki związane z udziałem w trybie zmiany umowy spółki wymaga zachowania takiej samej formy jak dokonanie objęcia mające miejsce w umowie spółki. Stąd też oświadczenie wspólnika, który posiada już część udziałów, także wymaga formy aktu notarialnego. Dotyczy to zarówno objęcia jednego udziału, kilku udziałów lub części udziałów, jak i podwyższenia wartości jednego udziału lub udziałów.

Przepisów o objęciu udziałów przez dotychczasowego wspólnika nie stosuje się jednak do sytuacji, w której dochodzi do nabycia udziałów własnych przez spółkę, o których mowa w art. 200 k.s.h.

Istotne: Wyłączenie stosowania  § 1 i 2 art. 258 k.s.h., polega w istocie na wyłączeniu prawa pierwszeństwa wobec spółki, która ma już swoje udziały. W razie nabycia udziałów nie składa się również oświadczenia o objęciu udziału (udziałów) lub objęciu podwyższenia wartości udziału (udziałów).

CO NA TO SĄD?

Zgodnie z utrwalonym poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy z dnia 17 stycznia 2013 r., III CZP 57/12, OSNC 2013, nr 6, poz. 69, Lexis.pl nr 4926819, podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym jednak zastrzeżeniem, że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów. W związku z powyższym, w razie nieobjęcia udziałów (zwiększonej wartości nominalnej udziałów) w podwyższonym kapitale zakładowym przez dotychczasowych wspólników w proporcji do już posiadanych przez nich udziałów, podwyższenie dokonywane w trybie uproszczonym nie dochodzi do skutku.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością PRABA posiada kapitał zakładowy o wartości 30 000 złotych. Kapitał ten dzieli się na 300 udziałów, każdy po 100 złotych. Wspólnicy Jan Liszka, Piotr Matyjak, Waldemar Jaszczuk objęli równo po 100 udziałów. Umowa spółki zawiera postanowienia, zgodnie z którymi kapitał zakładowy może zostać podwyższony do wartości 100 000 złotych. Możliwe jest to bez zmiany spółki do 30 stycznia 2025 r. W dniu 15 maja 2022 r., wszyscy wspólnicy podjęli jednomyślną uchwałę, na mocy której kapitał został podwyższony do kwoty 60 000 złotych. W ten sposób doszło do utworzenia 300 nowych udziałów, które miały zostać objęte przez dotychczasowego wspólnika Waldemara Jaszczuka. Wspólnik ten złożył pisemne oświadczenie o objęciu nowych udziałów. Protokół z podjętej uchwały sporządzili i podpisali członkowie zarządu. Należy od razu zauważyć, że jeżeli każdy z dotychczasowych wspólników miał po 1/3 udziału w kapitale zakładowym, to przy podwyższeniu na mocy dotychczasowych postanowień umowy (bez zmiany umowy spółki), proporcje takowe muszą zostać zachowane. Jest to możliwe jednakże jedynie wówczas, gdy przy podwyższeniu będą uczestniczyć wszyscy trzej wspólnicy, przy czym każdy z nich obejmie po 100 udziałów. Fakt objęcia wyłącznie przez Waldemara Jaszczuka wszystkich nowych udziałów wskazuje na wyłączenie prawa pierwszeństwa do nabycia nowych udziałów przez pozostałych wspólników. Taka uchwała jest możliwa, zgodnie z art. 258 § 1 k.s.h. Uchwała taka nie może być jednak sprzeczna z zasadą proporcjonalnego udziału w kapitale zakładowym, tj. zastosowaniem zwykłego podwyższenia bez zmiany umowy spółki wraz z przyznaniem dotychczasowym wspólnikom udziałów według dotychczasowej proporcji. Tak się jednak w tym przypadku stało. Nie jest także wątpliwe, że art. 257 § 1 k.s.h., jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 258 § 1 k.s.h. Z tych względów podwyższenie kapitału zakładowego w drodze objęcia nowych udziałów wyłącznie przez jednego wspólnika, z wyłączeniem prawa pierwszeństwa przysługującego innym wspólnikom, wymaga zastosowania sposobu tradycyjnego, łącznie ze zmianą umowy spółki. Zastosowanie znajdzie zatem tryb przewidziany w art. 257 § 1 k.s.h. dla zmiany umowy spółki, czyli że czynność taka wymaga zaprotokołowania uchwały przez notariusza oraz notarialnego zaprotokołowania zmiany w postanowieniach spółki dotyczących aktualnej wysokości kapitału zakładowego. Niezależnie od powyższego, oświadczenie dotychczasowego wspólnika, który ma już udziały wymaga zachowania formy aktu notarialnego (a contrario art. 258 § 2 k.s.h.). Nadto nowe udziały utworzone na skutek podwyższenia kapitału zakładowego (bez zmiany umowy spółki) wymagają bezwzględnie ich objęcia. Pozostaje to w sprzeczności z art. 260 § 2 k.s.h., który stosuje się w przypadku uproszczonego podwyższenia kapitału zakładowego (bez zmiany umowy spółki), gdzie nie jest wymagane objęcie przez wspólników dotychczasowo przyznanych im udziałów. Uchwała, która nie została umieszczona w protokole sporządzonym przez notariusza jest nieważna i nie może stanowić podstawy wpisu do rejestru sądowego (art. 255 § 3 k.s.h. w zw. z art. 73 § 2 k.c.).

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Każda zmiana umowy spółki wiąże się z podjęciem uchwały przez wspólników, chyba że chodzi o umorzenie udziałów w razie ziszczenia się określonego zdarzenia (art. 199 § 5 k.s.h.). Uchwały zapadają większością 2/3 głosów (art. 246 § 1 k.s.h.).
2. Każda uchwała dotycząca zmiany umowy spółki musi być zaprotokołowana przez notariusza. Chodzi tu o treść tzw. uchwały zmieniające umowę. Istnieje także możliwość zmiany umowy spółki na podstawie wzorca uchwały udostępnionego w systemie teleinformatycznym.
3. Podwyższenie kapitału zakładowego może przybrać postać sformalizowanego trybu zmiany umowy spółki (tryb formalny) bądź podwyższenia na podstawie dotychczasowych rozstrzygnięć umowy (tryb nieformalny – uproszczony). Różnice między tymi trybami sprowadzają się do zachowania formy aktu notarialnego (tryb sformalizowany) bądź zachowania zwykłej formy pisemnej, w tym zachowania zasady proporcjonalności dla obejmowania nowych udziałów (tryb nieformalny).
4. Podwyższenie kapitału zakładowego wiąże się z istnieniem dwóch technik, tj. podwyższeniem wartości nominalnej dotychczasowych udziałów bądź ustanowieniem nowych udziałów. Decyzja w tym przedmiocie należy każdorazowo do wspólników podejmujących uchwałę o podwyższeniu.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny