Obniżenie kapitału zakładowego sprowadza się do zmiany wartości kapitału zakładowego na niższą wartość niż dotychczas przy równoczesnej wypłacie wartości za obniżony kapitał. Jednakże wypłata nie musi nastąpić, gdy dochodzi do umorzenia bez wynagrodzenia bądź następuje przepisanie kapitału zakładowego na kapitały zapasowe lub rezerwowe.

Istotne: Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna określać wysokość, o jaką kapitał zakładowy ma być obniżony, oraz sposób obniżenia (art. 263 § 1 k.s.h.).

Zasady obniżania kapitału zakładowego konkretyzuje zwykle umowa spółki. Możliwe jest to także w uchwale o obniżeniu, chociaż każde obniżenie wiąże się zawsze ze zmianą umowy spółki.

Istotne: Uchwała musi spełniać sześć warunków. Po pierwsze, powinna zostać podjęta większością 2/3 głosów, chyba że w umowie przewidziano surowsze warunki (art. 246 § 1 k.s.h.). Po drugie, musi zostać zaprotokołowana notarialnie (art. 255 § 3 k.s.h.). Po trzecie, musi określać kwotę, o jaka kapitał zakładowy jest obniżony. Po czwarte, musi określać sposób obniżenia. Po piąte uchwała musi być ogłoszona wraz z wezwaniem wierzycieli do zgłoszenia sprzeciwu o obniżeniu (art. 264 k.s.h.). Po szóste, uchwała wraz z załącznikami powinna zostać zgłoszona do rejestru (art. 265 k.s.h.).

Jeżeli w wyniku uchwały wspólnik miałby mieć uszczuplone prawa lub nałożono by na niego dodatkowe obowiązki, niezbędna jest jego zgoda. W sytuacji jednak automatycznego umorzenia udziałów, to zarząd podejmuje uchwałę o obniżeniu (art. 195 § 5 k.s.h.).

Przyczyny obniżenia kapitału zakładowego mogą być różne. Tytułem przykładu następuje to na okoliczność zbyt dużego kapitału zakładowego, zachodzi konieczność wypłat wspólnikom w zamian za umorzony udział, doszło do zmian w składzie osobowym, istnieje potrzeba wyrównania bilansu.

Istotne: Bardzo często obniżenie kapitału zakładowego wiąże się z umorzeniem udziałów. Nie jest to jednak regułą. Jak bowiem stanowi art. 199 § 6 k.s.h., umorzenie udziału z czystego zysku nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego. Oprócz tego nie ma także potrzeby obniżania kapitału, gdy nie zmienia się liczba udziałów, lecz zmienia się wyłącznie wartość nominalna udziałów.

Obniżenie kapitału zakładowego nakłada obowiązek wypłaty kwot, o które kapitał zakładowy został obniżony w wartości co najmniej odpowiadającej wartości księgowej udziałów. Istnieje jednakże możliwość niewypłacania wspólnikom takich kwot, pod warunkiem, że wyrazili oni zgodę na umorzenie udziału bez wynagrodzenia (art. 199 § 3 k.s.h.).

Istotne: Obniżenie kapitału zakładowego może nastąpić na trzy sposoby. Po pierwsze, w drodze likwidacji udziałów (umorzenie udziałów), przy czym może to nastąpić jedynie po wpisie spółki do rejestru  i tylko w przypadku, gdy umowa spółki tak stanowi. Tak więc udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody wspólnika (umorzenie przymusowe). Przesłanki i tryb umorzenia określa umowa spółki (art. 199 § 1 k.s.h.). Po drugie, na podstawie zmniejszenia wartości udziałów (umorzenie cząstki udziałów). Po trzecie, poprzez zastosowanie obu technik łącznie.

Obniżenie kapitału zakładowego nie może nastąpić poniżej minimalnego progu przewidzianego dla kapitału zakładowego, tj. 5000 zł oraz 50 zł, tj. minimalnej wartości udziału (art. 262 § 2 k.s.h.).

CO NA TO SĄD?

Zgodnie z tezą wyroku WSA w Łodzi z dnia 7 lutego 2008 r., I SA/Łd 1226/07, LEX nr 365235, umorzenie dobrowolne udziałów w rozumieniu kodeksu spółek handlowych nie jest w istocie w ogóle umorzeniem, lecz nabyciem udziału przez spółkę w drodze umowy sprzedaży.

Warto w tym kontekście podkreślić, że znaczne zawyżenie wartości wkładów niepieniężnych w stosunku do otrzymanych za nie udziałów powoduje odpowiedzialność wspólnika za brakującą wartość solidarnie i łącznie z członkiem zarządu, który wiedząc o tym zgłosił spółkę do rejestru (art. 175 k.s.h.). Jeżeli zatem wspólnik nie ma zamiaru doprowadzić do wyrównania wartości wkładu, wówczas można doprowadzić do obniżenia wysokości kapitału zakładowego, proporcjonalnie do kwoty jego wartości rzeczywistej. W takiej sytuacji udział kapitałowy będzie wprawdzie obniżony w stosunku do udziału pierwotnego, ale obniżenie kapitału zakładowego spowoduje przywrócenie rzeczywistej wartości wkładu do spółki.

Umorzenie udziału wiąże się z wygaśnięciem udziału, w tym wygaśnięciem stosunku uczestnictwa wspólnika w spółce w części dotyczącej umorzonych udziałów. W ten sposób dochodzi także do zmniejszenia praw majątkowych oraz praw głosu w spółce. Uchwała o umorzeniu udziałów, jeżeli nie zawiera dyspozycji co do finansowania tego procesu, musi być uchwałą o obniżeniu kapitału zakładowego.

Umorzenie udziałów połączone z obniżeniem kapitału zakładowego, stanowi zmianę umowy spółki (art. 255 § 1 w zw. z art. 199 § 1 k.s.h.). W związku z tym do zmian umowy spółki (zmiany danych) stosuje się art. 169 w zw. z art. 256 § 3 k.s.h. Z przepisów tych wynika, że jeżeli uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego nie zostanie zgłoszona do rejestru w ciągu sześciu miesięcy od jej podjęcia, wygasa bezskutecznie i nie może być już zarejestrowana. W przypadku zaś zawarcia umowy spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy, termin na zgłoszenie zmian wynosi 7 dni (art. 169 § 2 k.s.h.).

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Kapitał spółki OTKA sp. z .o. o. wynosi 20 000 złotych i dzieli się na 20 równych udziałów, o wartości każdy 1000 złotych. W spółce istnieje czterech wspólników. Witold Młyniec ma pięć udziałów. Andrzej Poparda ma dziesięć udziałów. Zbigniew Walc ma trzy udziały. Marek Gieniec ma siedem udziałów. Trzej pierwsi wspólnicy pokryli swoje udziały gotówką, natomiast Marek Gieniec wniósł aport w postaci udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością PROKRA. Wartość udziałów wyceniono na kwotę 7000 złotych. Tymczasem rzeczywista wartość udziałów wynosi 4000 złotych. Wspólnicy po pewnym czasie ustalili, że wartość udziałów nie jest realna. Aby zatem przeciwdziałać istnieniu stanu, gdy kapitał zakładowy jest wyższy niż w rzeczywistości, wspólnicy powinni doprowadzić do obniżenia kapitału zakładowego o kwotę 3000 złotych. W tym celu należy umorzyć udziały trzy udziały Marka Gieńca, które wynoszą łącznie 3000 złotych, Dokona się w drodze uchwały zgromadzenia wspólników o obniżeniu kapitału zakładowego podjętej większością dwóch trzecich głosów (art. 246 § 1 k.s.h.). Na mocy uchwały dojdzie zarówno do obniżenia kapitału zakładowego o kwotę 3000 złotych w drodze umorzenia trzech udziałów bez wynagrodzenia, jak i zmiany umowy spółki w ten sposób, że kapitał zakładowy będzie wynosił odtąd 17 000 i będzie dzielił się na 17 udziałów, każdy po 1000 złotych. Na szczęście umowa spółki zezwala na umorzenie udziałów, gdyż inaczej byłoby to niemożliwe (art. 199 § 1 k.s.h.). Gdyby umowa spółki na to nie zezwalała, konieczna byłaby jej zmiana większością 2/3 głosów. Oczywiście umorzenie dokona się bez wynagrodzenia dla Marka Gieńca, ponieważ chodzi w tym przypadku o urealnienie kapitału zakładowego. Pomimo tego faktu, umorzenie udziału bez wynagrodzenia i tak możliwe jest tylko za zgodą wspólnika, którego udziały są umarzane (art. 199 § 3 k.s.h.). Marek Gieniec musi zatem zaakceptować umorzenie jego trzech udziałów bez wynagrodzenia.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Umowa spółki musi zawierać ogólne wymogi, które dopuszczają umorzenie udziałów. Umorzenie może wówczas nastąpić w pierwotnej lub zmienionej treści umowy. Jeżeli chodzi o umorzenie pierwotne, to mamy do czynienia z pełną akceptacją wspólników. Z kolei zmiana umowy spółki wprowadzająca konkretne przepisy dopuszczające umorzenie, podejmowana jest większością 2/3 głosów.
2. Umorzenie dobrowolne jest najprostszym sposobem na obniżenie kapitału zakładowego, w sytuacji gdy wspólnik wniósł zawyżoną wartość wkładów niepieniężnych.
3. Równomierne obniżenie wartości udziałów nie znajdzie zastosowania do obniżenia kapitału zakładowego na okoliczność wniesienia zawyżonej wartości wkładów niepieniężnych. Byłoby to bowiem krzywdzące dla pozostałych wspólników, którzy wnieśli wkłady o realnej wartości.
4. Nawet jeżeli umowa spółki przewiduje możliwość umorzenia udziałów, wspólnicy i tak muszą podjąć uchwałę zawierającą umorzenie tych udziałów i obniżenie kapitału zakładowego. Uchwała zawiera sposób obniżenia, sumę obniżenia kapitału zakładowego, a także nową treść postanowień umowy spółki dotyczącą nowego kapitału zakładowego.
5. Jeżeli dochodzi do umorzenia udziałów, które wymaga obniżenia kapitału zakładowego, to sam fakt umorzenia udziałów następuje z chwilą zarejestrowania obniżenia kapitału (art. 199 § 7 k.s.h.).
6. Nie może dojść do umorzenia dobrowolnego, jeżeli nie istnieje podmiot, który brałby udział w umorzeniu, a który nadal figuruje w księdze udziałów. Wówczas należy unicestwić udziały i przeprowadzić czynności formalne, a zatem wykreślić spółkę i zgłosić nową listę wspólników do KRS.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny