Skutkiem zaistnienia przyczyn rozwiązania określonych w art. 58 k.s.h., jest wszczęcie czynności zmierzających do ustania bytu spółki lub wszczynających proces rozliczenia między wspólnikami. Rozwiązanie spółki może więc nastąpić w związku z przyczynami przewidzianymi w umowie spółki, wskutek jednomyślnej uchwały wszystkich wspólników, ogłoszenia upadłości spółki, śmierci wspólnika lub ogłoszenia jego upadłości, wypowiedzenia umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika, prawomocnego orzeczenia sądu.

Istotne: Zaistnienie określonych przyczyn powoduje wszczęcie postępowania likwidacyjnego, które jeżeli nie zostanie przerwane prowadzi do rozwiązania spółki jawnej.

Istotą postępowania likwidacyjnego jest podjęcie czynności faktycznych i prawnych, które wiążą się z rozdysponowaniem składnikami majątkowymi. Celem likwidacji jest zatem zbycie majątku spółki, tak aby doprowadzić do rozwiązania spółki, poprzez wykreślenie jej z rejestru.  Przed tym jednak zanim dojdzie do upłynnienia majątku spółki likwidatorzy powinni zakończyć bieżące interesy spółki, ściągnąć wierzytelności i wypełnić zobowiązania.

Istotne: Oprócz likwidacji wspólnicy mogą ustalić inne sposoby zakończenia działalności spółki tzw. uproszczony tryb likwidacji. Te inne sposoby mogą polegać na porozumieniu co do podziału majątku bez konieczności jego spieniężenia, czyli na zasadzie podziału w naturze, zaspokojenia i zabezpieczenia majątku, ustalenia zasad odpowiedzialności za część zobowiązań. Innym sposobem jest wreszcie zadysponowanie majątkiem poprzez zbycie przedsiębiorstwa spółki lub tylko jego zorganizowanej części, albo też poprzez przeniesienie niektórych aktywów spółki do istniejącej lub utworzonej spółki.

Porozumienie między wspólnikami co do sposobu zakończenia działalności spółki może zostać zawarte w czasie trwania spółki lub po zaistnieniu przyczyn jej rozwiązania. Może być to konsekwencja postanowień zawartych w pierwotnej umowie spółki lub wynik zmiany umowy spółki, gdyż zwykła uchwała w tym przedmiocie nie wystarczy. Jeżeli byli wspólnicy spółki jawnej nie wskażą sądowi innego sukcesora lub sukcesorów generalnych spółki określonych w uchwale o likwidacji, za jego następców prawnych powinni być uznani wszyscy wspólnicy.

CO NA TO SĄD?

W świetle wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 listopada 2015 r., VI ACa 1592/15, LEX nr 1992969 w sytuacji wykreślenia spółki z rejestru spółki jawnej na skutek jej likwidacji konieczne jest zawieszenie postępowania na podstawie art. 174 § 1 k.p.c. w celu ustalenia następcy prawnego.

Zasadą jest, że ustalenia co do sposobu zakończenia bytu spółki należą do wspólników. W przypadku jednak wypowiedzenia umowy spółki przez wierzyciela wspólnika lub ogłoszenia upadłości wspólnika porozumienie w sprawie zakończenia działalności spółki po zaistnieniu powodu rozwiązania spółki wymaga odpowiednio zgody wierzyciela lub syndyka (art. 67 § 2 k.s.h.). Wszczęcie postępowania likwidacyjnego nie kończy działalności spółki, chociaż zmienia się jej cel działalności.

Istotne: Postępowanie likwidacyjne może być przerwane na mocy jednomyślnej uchwały wspólników, co oznacza, że spółka może być prowadzona wówczas dalej. Wyjątkiem od takiej możliwości jest przyczyna rozwiązania spółki powstała w związku z upadłością, prawomocnym wyrokiem sądu lub na skutek wypowiedzenia umowy przez wierzyciela osobistego wspólnika.

W okresie likwidacji do spółki stosuje się przepisy dotyczące stosunków wewnętrznych i zewnętrznych spółki, chyba że przepisy kodeksu spółek handlowych stanowią inaczej lub z celu likwidacji wynika co innego (art. 68 k.s.h.). Wszczęcie postępowania likwidacyjnego wszczyna zatem procedurę, która jest krótsza, gdy  podział majątku następuje w naturze.

Istotne: Regulacja stosunków wewnętrznych i zewnętrznych jest zależna od tego, czy wszyscy wspólnicy są likwidatorami, niektórzy z nich lub osoby trzecie. Tak więc, jeżeli są nimi wszyscy wspólnicy, to nie wpływa to na warunki działalności likwidatorów. W innym wypadku, gdy likwidatorami są tylko niektórzy wspólnicy lub osoby trzecie, to muszą oni w stosunkach wewnętrznych stosować się do uchwał wspólników.

Jak już wspomniano, likwidatorami z mocy prawa są wszyscy wspólnicy jako przedstawiciele ustawowi spółki jawnej. Wspólnicy mogą jednak powołać na likwidatorów tylko niektórych spośród siebie, jak również osoby spoza swego grona. Uchwała taka wymaga jednomyślności, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 70 § 1 k.s.h.). Z ważnych powodów sąd, na wniosek choćby jednego wspólnika lub innej osoby zainteresowanej np. wierzyciela spółki, wierzyciela osobistego wspólnika, współmałżonka wspólnika, czy syndyka może ustanowić likwidatorami niektórych wspólników lub osoby spoza ich grona.

Istotne: Wyznaczenie likwidatora przez sąd powoduje powstanie wyznaczenia przymusowego. Sąd nie jest jednakże związany treścią wniosku, przy czym może odwołać lub też nie odwoływać likwidatora w każdym czasie. Czynności sądu mogą polegać na ustanowieniu zupełnie nowych likwidatorów bądź wymianie jedynie niektórych z nich.

Jeżeli spółka jest rozwiązywana na skutek upadłości, miejsce wspólnika zajmuje syndyk. Uprawnienie to obejmuje udział w podejmowaniu uchwał w kwestii ustalenia likwidatorów (art. 70 k.s.h.) oraz podejmowania uchwał w stosunkach zewnętrznych (art. 77 § 2 k.s.h.). Syndyka wyznacza sąd w postępowaniu o ogłoszenie upadłości. Likwidatorzy mogą być odwołani tylko w drodze jednomyślnej uchwały wspólników (art. 72 k.s.h.). Likwidatorów ustanowionych przez sąd – tylko sąd może odwołać. Przeciwne postanowienia umowy są nieważne (art. 70 § 2 i 3 k.s.h.). W okresie likwidacji likwidatorów obowiązuje zakaz konkurencji (art. 69 k.s.h.).

Istotne: Sąd rejestrowy może odwołać likwidatora na wniosek i z urzędu. Wniosek o odwołanie może dotyczyć likwidatora powołanego przez wspólników, jak również ustanowionego przez sąd. Z kolei likwidator powołany uchwałą wspólników może być odwołany przez wspólników, jak również sąd.

O otwarciu likwidacji na skutek zajścia przyczyn rozwiązania spółki powoduje powstanie obowiązku zawiadomienia o tej okoliczności sądu rejestrowego. Zgłoszenie odbywa się na wniosek. Zgłoszenie do rejestru obejmuje informacje dotyczące otwarcia likwidacji, nazwisk i imion likwidatorów oraz ich adresy albo adresy do doręczeń elektronicznych, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów (reprezentacja łączna lub jednoosobowa), wszelkie zmiany odnoszące się do tych danych.

Istotne: Wszystkie tego rodzaju zmiany należy zgłaszać nawet wtedy, gdy nie nastąpiła zmiana dotychczasowych zasad reprezentacji. Zgłoszenie zmiany danych jest prawem i obowiązkiem każdego likwidatora, z wyjątkiem likwidatorów ustanowionych przez sąd rejestrowy.

Wpis likwidatorów ustanowionych przez sąd i wykreślenie likwidatorów odwołanych przez sąd następuje z urzędu. W toku postępowania likwidacyjnego spółkę prowadzi się pod dotychczasową firmą z dodatkiem „w likwidacji” (art. 74 § 4 k.s.h.). W stosunkach zewnętrznych likwidatorzy mają prawo reprezentowania spółki. Jeżeli jest kilku likwidatorów, reprezentują oni spółkę łącznie, chyba że wspólnicy lub sąd ich powołujący ustalili inne zasady. Czynności likwidacyjne wyznaczone są celem spółki w likwidacji. W skład tych czynności wchodzi zakończenie interesów spółki połączone ze ściągnięciem wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie, czyli spieniężenie majątku. Nowe interesy mogą być podejmowane tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku (art. 77 § 1 k.s.h.).

Istotne: Nowe przedsięwzięcia mogą być podejmowane tylko w celu zakończenia tych, które zostały rozpoczęte. Tym samym niedopuszczalne jest zaciągnięcie kredytu na nową aktywność lub zawierania nowych umów.

Ograniczenie działania likwidatorów w zakresie prowadzenia spraw spółki i reprezentacji nie wywołuje żadnego skutku wobec osób trzecich. Czynności reprezentacyjne w ramach uchwał wspólników wywołują wyłącznie skutki wewnętrzne. Jednakże, jeżeli w wyniku niezastosowania się przez likwidatorów do ograniczeń wskazanych w art. 77 § 1 k.s.h., spółka poniesie szkodę, mogą oni ponieść odpowiedzialność wobec spółki i wspólników. Wobec osób trzecich działających w dobrej wierze czynności podejmowane przez likwidatorów uważa się za czynności likwidacyjne (art. 78 § 2 k.s.h.).

W stosunkach wewnętrznych likwidatorzy obowiązani są stosować się do uchwał wspólników. Likwidatorzy, którzy zostali ustanowieni przez sąd, obowiązani są stosować się do jednomyślnych uchwał powziętych przez wspólników. Jednomyślność obejmuje także osoby mające interes prawny, które spowodowały ustanowienie likwidatorów (art. 77 § 2 k.s.h.). W stosunkach między likwidatorami uchwały podejmowane są natomiast zwykłą większością głosów (art. 76 k.s.h.). Za uchwałą musi więc opowiedzieć się więcej likwidatorów niż przeciw niej. Głosy wstrzymujące się i nieważne nie są liczone. Jak już wspomniano, wspólnicy lub sąd mogą jednak ustalić inne zasady podejmowania uchwał (art. 76 k.s.h.).

Istotne: Skutkiem rozpoczęcia likwidacji jest wygaśnięcie prokury i brak możliwości udzielenia prokury. Dodatkowo likwidatorzy przy rozpoczęciu i zakończeniu likwidacji muszą sporządzić bilans. Gdyby likwidacja trwała dłużej niż jeden rok, bilans należy sporządzać corocznie (art. 81 § 1 i 2 k.s.h.).

Z majątku spółki spłaca się przede wszystkim zobowiązania oraz pozostawia się odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. Pozostały majątek dzieli się między wspólników, stosownie do postanowień umowy. W przypadku braku stosownych postanowień umowy spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku. Reczy wniesione przez wspólnika do spółki tylko do używania zwraca się wspólnikowi w naturze (art. 82 § 1-3 k.s.h.).

Istotne: W celu bezpośredniej spłaty zobowiązań należy pozyskać środki na spłatę, a co najważniejsze, ustalić listę zobowiązań niewymagalnych i spornych. W pierwszej kolejności zaspokaja się wierzycieli spółki, a dopiero w dalszej kolejności wynikające ze stosunku spółki.

Gdyby jednak majątek nie wystarczył na spłatę udziałów i długów, niedobór dzieli się między wspólników, zgodnie z postanowieniami umowy. Gdyby umowa nie regulowała tych kwestii, niedobór dzieli się w takim stosunku, w jakim wspólnik uczestniczy w stratach. Jeżeli jeden ze wspólników okazałby się niewypłacalny, przypadającą na niego część niedoboru dzieli się między pozostałych wspólników w takim samym stosunku (art. 83 k.s.h.).

Gdyby w toku postępowania likwidacyjnego okazałoby się, że zachodzą warunki wszczęcia postępowania upadłościowego, zakończenie bytu spółki nastąpi dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego. Nie dotyczy to jednak sytuacji zakończenia postępowania upadłościowego, w wyniku którego doszło do zaspokojenia wszystkich wierzycieli w całości lub zatwierdzenia układu, albo gdy postępowanie upadłościowe zostało uchylone lub umorzone (art. 85 § 1 i 2 k.s.h.).

Istotne: Postanowienie u umorzeniu postępowania upadłościowego podlega obwieszczeniu (art. 362 pr. up.). Z dniem uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego upadły odzyskuje prawo zarządzania swoim majątkiem i rozporządzania jego składnikami. Prawomocne postanowienie stanowi ponadto podstawę do wykreślenia wpisów dotyczących upadłości w księdze wieczystej i rejestrach. Następstwem tego syndyk wydaje niezwłocznie spółce majątek, księgi, korespondencję i dokumenty. W razie potrzeby sędzia-komisarz wydaje postanowienie nakazujące przymusowe wydanie majątku, które ma moc tytułu wykonawczego (art. 364 ust. 2 pr. up.).

Na zakończenie likwidacji, likwidatorzy sporządzają bilans zamknięcia. Mają także obowiązek złożenia do sądu wniosku o wykreślenie spółki z rejestru. Jeżeli ma miejsce przypadek rozwiązania spółki bez przeprowadzenia likwidacji, obowiązek złożenia wniosku ciąży na wspólnikach. Z chwilą wykreślenia spółki z rejestru przestaje ona istnieć. Księgi i dokumenty rozwiązanej spółki należy oddać na przechowanie wspólnikowi lub osobie trzeciej na okres nie krótszy niż pięć lat. W przypadku braku zgody wspólnika lub osoby trzeciej, przechowawcę wyznacza sąd rejestrowy. Wspólnicy i osoby mające interes prawny mają prawo przeglądać księgi i dokumenty.

CO NA TO SĄD?

W myśl tezy wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 listopada 2015 r., I ACa 331/15, LEX nr 1936778, jeżeli po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego oraz wykreśleniu spółki jawnej z rejestru pozostało mienie w postaci przysługujących jej wierzytelności o charakterze pieniężnym, to przypada ono wspólnikom.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 stycznia 2020 r., ICSK 552/18, LEX nr 2785113, w dodanym do ustawy o KRS art. 25e przewidziano, że Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie na mocy prawa pozostałe mienie po wykreślonym z rejestru podmiocie, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym nie rozporządził przed wykreśleniem właściwy organ, z chwilą wykreślenia z rejestru. Nie skutkuje to jednak wygaśnięciem praw wspólników uprawnionych do udziału w majątku likwidacyjnym, którzy mogą dochodzić tych uprawnień od Skarbu Państwa na zasadach określonych w art. 25e ust. 3 ustawy o KRS.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

Spółka jawna Walczewski ma trzech wspólników: Krzysztofa Walczewskiego, Miłosza Pająka i Patryka Króla. Każdy z nich ma prawo reprezentowania spółki. Wspólnicy podjęli uchwałę o likwidacji spółki i jej otwarciu. Nie byli jednak w stanie porozumieć się w kwestii sposobu reprezentacji spółki przez likwidatorów. Umowa spółki nie zawierała żadnych postanowień w zakresie powoływania i odwoływania likwidatorów. Krzysztof Walczewski złożył do sądu wniosek o ustanowienie likwidatorami spółki jego oraz Patryka Króla. Sąd ustanowił likwidatorami Krzysztofa Walczewskiego i Patryka Króla jako reprezentantów łącznych. Pojawia się pytanie, kto powinien zgłosić do rejestru zmiany wynikające z zaistniałych zdarzeń? Dodatkowo jaki zakres zmian należy zgłosić do rejestru i w jakim terminie tego dokonać? Należy opowiedzieć się za rozwiązaniem, że do rejestru trzeba zgłosić rozwiązanie spółki i otwarcie likwidacji. Obowiązek ten ciąży na likwidatorach w terminie siedmiu dni od dnia zaistnienia przyczyny powodującej konieczność rozwiązania spółki. Wspólnicy nie mogli się porozumieć co do sposobu reprezentacji spółki i grona likwidatorów. Dlatego nie podjęli uchwały o powołaniu na likwidatorów, spośród chociażby tylko niektórych wspólników lub osób trzecich. Uchwała tak wymaga bowiem jednomyślności (art. 70 § 1 k.s.h.). Z mocy prawa uprawnionymi likwidatorami w pierwszym okresie likwidacji byli wszyscy wspólnicy działający łącznie (art. 70 w zw. z art. 75 k.s.h.). Na tej podstawie wspólnicy działający łącznie lub każdy z osobna powinni zgłosić do rejestru dane o: rozwiązaniu spółki, otwarciu likwidacji, podać datę podjęcia uchwały o rozwiązaniu spółki, dokonać zmiany firmy spółki zawierając dodatek „w likwidacji”, wykreślić wspólników uprawnionych do reprezentacji, wpisać wszystkich wspólników jako likwidatorów działających łącznie. Po wydaniu postanowienia sąd dokonuje zmiany w składzie likwidatorów. Tym samym spółka jawna nie ma obowiązku zgłaszania zmian w rejestrze, gdyż zmiany te dokonują się z urzędu (art. 74 § 3 k.s.h.).

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Skuteczne podjęcie uchwały o rozwiązaniu spółki w związku z zaistnieniem ku temu przyczyn powoduje otwarcie likwidacji spółki (art. 67 § 1 k.s.h.).
2. Zgodnie z art. 22 ustawy o KRS termin na zgłoszenie zmian danych spółki, w tym wynikających z likwidacji, wynosi 7 dni od dnia zaistnienia zdarzenia powodującego rozpoczęcie procesu likwidacji.
3. Zmiana danych wiąże się ze zmianą firmy spółki, ewentualnie wykreślenia prokury, jeżeli jest wpisana do rejestru. Zmian tych powinni dokonać wszyscy wspólnicy działający łącznie, jako likwidatorzy z mocy prawa.
4. Każdy z likwidatorów powinien zgłosić wymagane zmiany danych spółki. Do rejestru powinni być zgłoszeni wszyscy trzej likwidatorzy, jak na powyższym przykładzie.
5. Ważnymi powodami ustanowienia przez sąd likwidatorami tylko niektórych wspólników lub osób z poza grona wspólników może być prowadzenie działalności konkurencyjnej, choćby przejściowe ograniczenie możliwości sprawowania obowiązków, w tym np. choroba lub wyjazd za granicę, popełnienie przestępstwa gospodarczego, utrata określonych kwalifikacji, sprzeniewierzenie się funkcji likwidatora. Z wnioskiem takim może wystąpić wspólnik, grupa wspólników, osoby mające w tym interes prawny, czyli przykładowo osoba wskazana przez spadkobierców wspólnika.
6. Wyznaczenie przez sąd likwidatorów może być konsekwencją braku likwidatorów, ponieważ wszyscy zmarli, albo istnienia likwidatorów lub niektórych z nich z mocy prawa, przy czym wszyscy nie mogą lub nie powinni pełnić tej funkcji z powodu przykładowo działania na szkodę spółki. Wiąże się to z odwołaniem dotychczasowych likwidatorów.
7. Likwidatorzy powoływani są na okres kadencji, czyli na czas trwania od rozpoczęcia postępowania likwidacyjnego do momentu wykreślenia spółki z rejestru. W zasadzie te same osoby powinny rozpoczynać i kończyć likwidacje z różnych względów.
8. Istnieją dwa sposoby odwołania likwidatora. Po pierwsze, w drodze jednomyślnej uchwały wspólników. W tym przypadku dopuszczalne jest jednak odwołanie przez jednego wspólnika, który ustanowił likwidatora lub wybraną grupę wspólników. Po drugie, na podstawie postanowienia sądu z ważnych powodów na wniosek wspólnika lub osoby mającej w tym interes prawny.
9. Za zobowiązania spółki zaciągnięte w okresie likwidacji spadkobiercy wspólnika odpowiadają według przepisów o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 80 k.s.h.). Od chwili więc przyjęcia spadku lub upływu terminu na jego złożenie, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe związane z likwidacją spółki z całego majątku, tj. ze spadku i majątku osobistego, bez względu na sposób przyjęcia spadku (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza).

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny