W prawie Polskim wyodrębniono dwa rodzaje spółek handlowych, tj. spółki osobowe oraz spółki kapitałowe.

Spółki osobowe nie mają osobności prawnej, wkładami mogą być usługi i praca, nie można tu mówić, z wyjątkami przewidzianymi w spółce komandytowo-akcyjnej o istnieniu kapitału zakładowego. Podstawą działania spółek osobowych jest praca i usługi wspólników lub partnerów. Niektórzy wspólnicy mogą zatem wnieść kapitał w formie konkretnej gotówki, zaś inni wspólnicy wyłącznie usługi. Istotną cechą spółek osobowych pozostaje to, że ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę za tylko za zgodą pozostałych wspólników. W spółce osobowej prowadzenie spraw i reprezentacja została powierzona wspólnikom, z wyjątkami przewidzianymi w umowie spółki lub w drodze decyzji sądu. Nie ma w tym przypadku organów jak zarząd, wyjątek stanowi w tym względzie spółka partnerska, w której organ taki może zostać powołany. Innym wyjątkiem jest spółka-komandytowo-akcyjna, najbardziej „kapitałowa” z wszystkich spółek osobowych, gdzie istnieją tak jak w żadnej innej spółce osobowej organy, czyli walne zgromadzenie i rada nadzorcza. Wspólnicy spółek osobowych odpowiadają długi, czyli zobowiązania spółki zarówno majątkiem spółki, jak i swoim majątkiem osobistym. Spółki osobowe sprawdzają się zwykle doskonale, gdy wspólników jest niewielu, przedsiębiorstwo jest niewielkie, a działalność oparta jest na usługach np. spółki księgowych, spółki fryzjerskie itp.

Spółki kapitałowe mają osobowość prawną. Wkłady mogą przybrać formę pieniężną lub niepieniężną, ale nie może to być praca lub usługi. Podstawą działalności tych spółek nie są wspólnicy, lecz kapitał zwany zakładowym, uzupełniony o kapitał zapasowy i rezerwowy. Majątek ten jest odrębny od majątku osobistego wspólników. Prowadzeniem spraw spółki i reprezentacją zajmują się zwykle organy. Można wyróżnić zarząd, radę nadzorczą, komisję rewizyjną, zgromadzenie wspólników i walne zgromadzenie. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania, lecz spółka. Spółki kapitałowe to zwykle duże struktury organizacyjno-prawne, w których oprócz organów i wspólników istnieją także udziałowcy i akcjonariusze.

KTÓRA SPÓŁKA JEST ZATEM NAJLEPSZA DLA OKREŚLONEGO BIZNESU?

Spółka jawna polega na prowadzeniu przedsiębiorstwa pod własną firmą, które ma zwykle niewielkie rozmiary. W spółce tej występuje zazwyczaj dwóch-trzech wspólników, pracuje też mała liczba osób. Umowę spółki zawiera się na piśmie, lecz nie musi ona przybierać formy aktu notarialnego. Dopuszczalna jest również forma umowy zawierana w ramach systemu teleinformatycznego. Oprócz zawarcia umowy spółki wymagana jest także rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym. Łączny koszt rejestracji spółki na chwilę obecną wynosi tysiąc złotych. Majątek spółki stanowi mienie wniesione lub nabyte w czasie jej istnienia przy pomocy pracy i usług. Zarządzanie spółką należy do wspólników, którzy prowadzą jej sprawy i reprezentują na zewnątrz. Wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki solidarnie ze spółką. Oznacza to, że gdy wierzyciel nie jest w stanie zaspokoić się z majątku spółki może skierować swoje żądania do majątków osobistych wspólników. Ryzyko ponoszenia odpowiedzialności majątkiem osobistym wspólników jest zatem wpisane w ryzyko tej działalności. Wspólnicy w równym stopniu uczestniczą zatem w zysku i w podobnym stopniu odpowiadają za straty. Umowa spółki może jednakże stanowić inaczej.

Spółka partnerska została zastrzeżona głównie dla przedstawicieli wolnych zawodów. Należy wśród nich między innymi wymienić: lekarzy, adwokatów, architektów, księgowych, tłumaczy przysięgłych, brokerów ubezpieczeniowych, maklerów papierów wartościowych, inżynierów budownictwa. Są to osoby fizyczne uprawnione do wykonywania jednego lub więcej wolnych zawodów, którzy zawierają pisemną umowę spółki. Prowadzenie spraw i reprezentację powierza się partnerom, gdyż tak nazywani są w tej spółce wspólnicy. Umowa spółki partnerskiej może jednak przewidywać powierzenie tych kompetencji zarządowi. Cechą specyficzną tej spółki jest to, że została ona powołana do życia w celu wyodrębnienia odpowiedzialności parterów ze względu na czynności podejmowane w ramach wykonywania wolnego zawodu. Zatem partner, który nie świadczył usług w ramach wolnego zawodu nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych partnerów świadczących takie usługi, a także wtedy, gdy usługi te świadczyły inne osoby zatrudnione np. na podstawie umowy o pracę i podlegały kierownictwu tego innego partnera. Warto jednak zaznaczyć, że jeżeli zobowiązanie powstało na skutek innych czynności niż wykonywanie wolnego zawodu np. niezapłacona faktura za prąd, to już w takim wypadku wszyscy partnerzy ponoszą odpowiedzialność osobistą i solidarną ze spółką.

Spółka komandytowa składa się z dwóch rodzajów wspólników. Komplementariusz to osoba, która prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Przede wszystkim ponosi jednak odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia. Komandytariusz z kolei to taki wspólnik, który odpowiada za zobowiązania spółki tylko do wysokości sumy komandytowej. Jest to określona suma ustalana w umowie spółki. Suma komandytowa odpowiada zwykle wartości wkładu wnoszonego do spółki, który powinien być co najmniej równy, ale może być od niej wyższy. Komandytariusza można nazwać inwestorem wnoszącym określony kapitał, który nie musi zbytnio angażować się w sprawy spółki, a jego odpowiedzialność ogranicza się zwykle do sumy komandytowej. Umowa spółki może jednak rozszerzyć uprawnienia komandytariusza w zakresie prowadzenia spraw spółki, prokury lub prawa indywidualnej kontroli. Wówczas pozycja komandytariusza zbliżona jest do pozycji komplementariusza. Umowa spółki wymaga formy aktu notarialnego. Może być też zawarta w ramach systemu teleinformatycznego.

Spółka komandytowo-akcyjna. Jest to spółka najbardziej zbliżona do spółek kapitałowych. W spółce tej wyodrębniono komplementariusza, którego zakres kompetencji jest identyczny z tym w spółce komandytowej. Drugi wspólnik zwany akcjonariuszem jest jedynie inwestorem nieodpowiadającym za zobowiązania spółki, chyba że umowa spółki rozszerza zakres tej odpowiedzialności. W spółce pojawia się kapitał zakładowy, który powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Spółka komandytowo-akcyjna ma charakter hybrydowy, ponieważ stosuje się przepisy przewidziane dla spółki jawnej dotyczące np. wkładów komplementariuszy, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy, a także przepisy dotyczące spółki akcyjnej (kapitał zakładowy, wkłady akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej, walnego zgromadzenia).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Najbardziej popularna ze wszystkich spółek kapitałowych, tworzona dla przedsięwzięć o większym rozmiarze. Mogą ją tworzyć jeden lub więcej podmiotów, wyjątkiem jest inna jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która nie może być założycielem innej jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, ponoszą jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą wobec samej spółki za ewentualne straty lub przeszacowanie wkładu niepieniężnego. Specyfiką tej spółki jest to, że istnieje w niej komisja rewizyjna obok rady nadzorczej, jako organ kontroli, czego nie ma w żadnej innej handlowej spółce osobowej. Odpowiedzialność cywilnoprawna ciąży natomiast na członkach zarządu, jeżeli np. nie zgłosili upadłości spółki w odpowiednim czasie. Umowa musi być sporządzona w formie aktu notarialnego, co generuje wyższe koszty. Istnieje jednocześnie możliwość zawarcia tej umowy w systemie teleinformatycznym. Kapitał zakładowy winien wynosić nie mniej niż 5 000 zł. Wartość udziału nie może być niższa niż 50 zł. Dla porównania, w osobowej spółce komandytowo-akcyjnej minimalna wysokość kapitału to 50 000 zł. Posiadanie statusu osoby prawnej przez tą spółkę wiąże się z prowadzeniem pełnej księgowości. Proces rejestracji polega w najmniejszym uproszczeniu na zawarciu umowy spółki przed notariuszem lub elektronicznie, wniesienia przez wspólników wymaganych wkładów na pokrycie kapitału zakładowego w kasie spółki lub na jej rachunek bankowy, ustanowienia organów, rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, otwarcia rachunku bankowego, zgłoszenia w ZUS i urzędzie skarbowym.

Prosta spółka akcyjna stanowi formę pośrednią pomiędzy spółkami osobowymi i spółkami kapitałowymi. Spółka ta, analogicznie, jak inne spółki kapitałowe posiada osobowość prawną. Wkłady mogą przybrać postać pieniężną, niepieniężną, jak również świadczenia pracy lub usług. W prostej spółce akcyjnej nie ma kapitału zakładowego, tylko kapitał akcyjny. Akcje nie posiadają wartości nominalnej. W tej spółce funkcjonują organy, takie same jak w spółkach kapitałowych. Dodatkowo obok zarządu powołano organ zwany radą dyrektorów. Udziałowcy i akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność ta została przeniesiona na członków organów, czyli członków zarządu, dyrektorów i likwidatorów spółki. W skrócie jest to typ spółki, w której mimo wszystko przeważają cechy charakterystyczne dla spółek kapitałowych.

Spółka akcyjna tworzona w celu inwestowania największych kapitałów. Wymagany jest znacznie większy kapitał zakładowy niż w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, bo wynoszący 100 000 zł. Także i w tym wypadku umowa spółki sporządzana jest w formie aktu notarialnego, a przy tym wymagana jest pełna księgowość. Zarząd jest organem reprezentacyjnym wybieranym przez członków rady nadzorczej. Z kolei rada nadzorcza jest organem kontrolnym. Spółka akcyjna jest jedyną formą dopuszczalną dla określonych podmiotów, takich jak np. domy maklerskie, spółek prowadzących giełdę i rynki pozagiełdowe, krajowego depozytu papierów wartościowych, towarzystw funduszy inwestycyjnych, spółek prowadzących działalność bankową, czy ubezpieczeniową. Jest także jedyną spółką, która może pozyskiwać kapitał za pomocą giełdy papierów wartościowych, poprzez emisję akcji lub obligacji. Ze względu na konieczność prowadzenia skomplikowanej księgowości, korzystania z bieżącej obsługi prawnej i zgromadzenia dużego kapitału, ta forma działalności gospodarczej zastrzeżona jest dla dużych podmiotów gospodarczych i korporacji.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WZIĘTY

Marek Talarek i Agnieszka Pałatek postanowili założyć spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Uznali, że jest to najbardziej korzystna dla nich forma działalności gospodarczej, ponieważ wymagany kapitał zakładowy wynosi jedynie 5 000 zł. Przy okazji będą mogli podzielić kapitał zakładowy na określone udziały, które będą zbywane. Marek Talarek jest radcą prawnym. Agnieszka Pałatek notariuszem. Niestety potencjalni wspólnicy nie będą mogli skorzystać z formy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ustawa bowiem prawo o notariacie umożliwia wprawdzie prowadzenie kancelarii na zasadach spółki cywilnej lub partnerskiej, ale wyłącznie przez kilku notariuszy, nie zaś wspólnie z radcami prawnymi. Nie mogą to być więc spółki kapitałowe na przykład spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Natomiast ustawa o radcach prawnych dopuszcza wykonywanie zawodu radcy prawnego w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni. Zabrania jednak wykonywania tego zawodów w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółki akcyjnej, spółki akcyjnej, czyli na zasadzie spółek kapitałowych.

CO NA TO SĄD?

W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z 6 listopada 2017 r., sygn. akt. SDI 74/17, zakaz podejmowania innych zajęć, o których mowa w art. 19 § 2 ustawy – prawo o notariacie odnosi się również do uczestnictwa notariusza w spółkach kapitałowych prawa handlowego, co oznacza, że notariusz nie może posiadać żadnych akcji ani też udziałów w takich spółkach.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Najprostszą formą wyboru działalności gospodarczej, gdy kapitał jest niewielki, podobnie jak liczba wspólników, jest spółka jawna. W spółce tej decydującą rolę odgrywają wspólnicy. Kapitał zajmuje dopiero drugie miejsce. Do powołania tej spółki wystarczy dwóch wspólników.
2. Posiadanie uprawnień do wykonywania wolnego zawodu skłania do wyboru spółki partnerskiej, jako najlepszej w tym przypadku formy prowadzenia działalności gospodarczej. Wiążą się z tym także korzyści podatkowe, jak forma ryczałtu ewidencjonowanego, zastrzeżona wyłącznie dla przedstawicieli wolnych zawodów.
3. Jeżeli istnieje dwóch wspólników, z których jeden będzie zarządzał spółką, zaś drugi pozostanie jedynie pasywnym inwestorem, wówczas najlepiej skupić się na utworzeniu spółki komandytowej. Komandytariuszy powinno być niewielu, gdyż wtedy inwestor może pozyskać kapitał od znanych mu osobiście inwestorów pasywnych. Z kolei, jeżeli chętnych do inwestowania byłoby wielu, lepiej wybrać formę spółki komandytowo-akcyjnej, chociażby z tego względu, że kapitał pozyskiwany jest od osób nieznanych, a mianowicie akcjonariuszy.
4. Oparcie struktury majątkowej na modelu kapitału akcyjnego wraz z akcjami bez nominału, przy wniesieniu wkładu w postaci na przykład usług przesądza o wyborze prostej spółki akcyjnej. Jest to spółka, która łączy właściwości spółek osobowych z kapitałowymi.
5. W przypadku dojścia do wniosku, że warto założyć spółkę, w której główną rolę będzie odgrywał kapitał podzielony na udziały, warto skorzystać z opcji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie jest ona tak rozbudowana pod wieloma elementami, jak spółka akcyjna, ale może być przydatna dla inwestycji o mniejszym rozmiarze.
6. Posiadanie dużego kapitału, wybór spółki o profilu bankowym, czy ubezpieczeniowym powoduje, że spółka akcyjna okazuje się być jedyną właściwą formą wyboru prowadzenia działalności gospodarczej.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny