Jednym z najważniejszych praw akcjonariusza prostej spółki akcyjnej, które wynikają z posiadanych akcji jest prawo do udziału w zysku spółki, zwane prawem do dywidendy. Warunkiem roszczenia akcjonariusza o wypłatę należnej mu części zysku oraz wypłaty z kapitału akcyjnego w kwocie wynikającej z rocznego sprawozdania finansowego jest jednak podjęcie przez walne zgromadzenie stosownej uchwały (art. 300¹⁵ § 1 k.s.h.).

Istotne: Kwota przeznaczona w uchwale akcjonariuszy na wypłaty może obejmować nie tylko zysk spółki, ale także kwoty pochodzące z kapitału zakładowego. Tym w szczególności różni się prosta spółka akcyjna od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej.

Komentowany przepis ma charakter dyspozytywny, albowiem umowa spółki może przewidywać inne zasady dysponowania zyskiem, w tym całkowicie wyłączyć zysk, jako ten, który miałby być podzielony między akcjonariuszy. Podstawą przyznania zysku jest zatwierdzenie sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy w drodze uchwały, chociaż umowa spółki może przewidywać, że nie ma potrzeby podejmowania takiej uchwały.

Istotne: W braku odpowiednich postanowień umownych, to akcjonariusze podejmują uchwałę o przeznaczeniu całości bądź określonej części zysku na wypłaty dla akcjonariuszy bądź np. na kapitał rezerwowy lub kapitał akcyjny.

Zasadą jest – jeżeli umowa nie stanowi inaczej – że dywidendę rozdziela się w stosunku do liczby akcji (art. 300¹⁵ § 3 k.s.h.). W prostej spółce akcyjnej mogą być jednakże emitowane akcje uprzywilejowane co do dywidendy, bez określonej górnej granicy tego przywileju.

Istotne: Umowa spółki może przewidywać rozwiązanie, zgodnie z którym wszyscy akcjonariusze mają równy udział w zyskach, bez względu na liczbę posiadanych akcji, albo że żadnemu z akcjonariuszy nie może być przyznana dywidenda większa niż określony w umowie górny próg, przy jednoczesnym zachowaniu ogólnej zasady rozdziału dywidendy według liczby akcji.

Górna granica kwoty przeznaczonej do podziału między akcjonariuszy nie może jednak przekraczać:

1. sumy zysku za ostatni rok obrotowy;
2. niepodzielonych zysków z lat ubiegłych;
3. utworzonych z zysku kapitałów rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy;
4. kwoty z kapitału akcyjnego, która została przeznaczona do wypłaty dywidendy.

Od obliczonej w powyższy sposób sumy należy następnie odjąć wartość niepokrytych strat spółki, akcji własnych oraz kwot, które zgodnie z ustawą lub umową spółki powinny być przeznaczone z zysku za ostatni rok obrotowy na kapitały rezerwowe, które nie mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy (art. 300¹⁵ § 2 k.s.h.).

Istotne: Strata w danym roku obrotowym, podobnie jak strata z lat ubiegłych pomniejsza kwotę przeznaczoną na wypłatę zysku, ale jeżeli spółka posiada tylko fundusze, które przekraczają straty, dywidenda może być wypłacona.

Zarząd lub rada dyrektorów przed wypłatą dywidendy powinni przeprowadzić test wypłacalności. Polega on w największym uproszczeniu na przeprowadzeniu prognozy co do wpływu wypłaty na zdolność spółki w normalnych okolicznościach do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Test wypłacalności powinien być wykonany w terminie sześciu miesięcy od dnia dokonania wypłaty (art. 300¹⁵ § 5 k.s.h.).

Istotne: Przeprowadzenie testu wypłacalności, który wskaże na stopień zagrożenia, nie powoduje wygaśnięcia obowiązku wypłaty, a jedynie wstrzymuje wymagalność tego świadczenia przez spółkę na rzecz akcjonariuszy.

Poza testem wypłacalności należy spełnić jeszcze dodatkowe warunki, aby doszło do wypłaty dywidendy. Warunki te dotyczą głównie kapitału akcyjnego, w tym:

1. wypłat z kapitału akcyjnego, przy czym jednak należy podkreślić, że zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy nie mogą być wypłacane z kapitału akcyjnego (art. 300¹⁷ § 1 k.s.h.);
2. finansowanej z kapitału akcyjnego spłaty z tytułu umorzenia akcji (art. 300⁴⁴ § 4 k.s.h.);
3. zapłaty ceny nabycia akcji (art. 300⁴⁷§ 3 k.s.h.).

Bezwzględnym więc warunkiem wypłaty na rzecz akcjonariuszy z kapitału akcyjnego jest:

Po pierwsze, niedoprowadzenie do jego zmniejszenia poniżej minimum wynoszącego 1 zł (art. 300¹⁵ § 4 k.s.h.).

Po drugie, jeżeli wypłata z tego kapitału miałaby doprowadzić do jego zmniejszenia poniżej kwoty odpowiadającej 5 % sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy, wymagane jest przeprowadzenie postępowania konwokacyjnego (art. 300¹⁵ § 4 k.s.h.). Próg ten związany jest z obowiązkiem dokonywania odpisów na kapitał akcyjny na pokrycie straty wysokości co najmniej 8 % zysku za dany rok obrotowy, jeżeli kapitał ten nie osiągnął 5 % sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy (art. 300¹⁹ k.s.h.).

Po trzecie, uprzednie zarejestrowanie zmiany wysokości kapitału akcyjnego (art. 300¹⁵ § 6 k.s.h.).

Istotne: Postępowanie konwokacyjne wiąże się z wezwaniem wierzycieli przez zarząd lub radę dyrektorów do zgłaszania swych roszczeń w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia (art. 456 § 1 k.s.h.). Warunkiem wypłaty dywidendy w części stanowiącej 5 % sumy zobowiązań spółki jest zaspokojenie bądź zabezpieczenie niewymagalnych jeszcze roszczeń wierzycieli (art. 456 § 2 k.s.h.).

Osobami uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są akcjonariusze, którym przysługiwały akcje w dniu podjęcia uchwały o wypłacie (art. 300¹⁶ § 1 k.s.h.). Istnieje jednak możliwość przesunięcia dnia dywidendy. Ma to miejsce, gdy umowa spółki upoważni walne zgromadzenie do określenia dnia, według którego ustala się listę akcjonariuszy uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy.

Istotne: Dzień wypłaty dywidendy, to dzień według którego wyznacza się wymagalność roszczenia uprawnionego wobec spółki. Jest on zwykle określany w uchwale walnego zgromadzenia.

Dzień dywidendy może być wyznaczony w ciągu dwóch miesięcy od dnia powzięcia uchwały w przedmiocie wypłaty dywidendy. Dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale walnego zgromadzenia. Jeżeli zaś uchwała walnego zgromadzenia nie określa takiego dnia, dywidenda jest wypłacana w dniu określonym przez zarząd.

Spółka może wypłacać zaliczkę na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego. Jest to jednak możliwe gdy:

1. umowa spółki przewiduje stosowne upoważnienie w tym względzie dla zarządu bądź rady dyrektorów;
2. zarząd bądź rada dyrektorów przeprowadziła test wypłacalności, a zatem ustaliła, że nie doprowadzi to spółkę w normalnych okolicznościach do utraty zdolności realizacji wymagalnych zobowiązań pieniężnych w terminie sześciu miesięcy od dnia dokonania wypłaty;
3. zaliczka nie będzie wypłacana z kapitału akcyjnego;
4. kwota przeznaczona na wypłatę dywidendy nie przekroczy kwoty wynikającej z rocznego sprawozdania finansowego.

Istotne: Możliwy jest zwrot pobranych zaliczek na poczet dywidendy.

Obowiązek zwrotu zaliczki powstaje, gdy po zakończeniu roku obrotowego spółka odnotowała stratę albo osiągnęła zysk w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek. W takim wypadku akcjonariusze, którzy otrzymali zaliczki, zobowiązani są do ich zwrotu w całości (w przypadku straty spółki) bądź w części odpowiadającej wysokości przekraczającej zysk przypadający akcjonariuszowi za dany rok obrotowy (w przypadku osiągnięcia zysku w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek na poczet przewidywanej dywidendy (art. 300¹⁷ § 2 pkt 1 i 2 k.s.h.).

Umowa spółki może jeszcze przewidywać tzw. dywidendę wyrównawczą. Jest istota sprowadza się do tego, że jeżeli akcjonariuszowi, któremu nie wypłacono w pełni albo częściowo dywidendy z akcji uprzywilejowanych w zakresie dywidendy w danym roku obrotowym, przysługuje wyrównanie z zysku w następnych latach, nie później jednak niż w ciągu kolejnych pięciu lat obrotowych (art. 300¹⁸ k.s.h.).

Istotne: Jeżeli w umowie spółki nie określono maksymalnej liczby lat, w których może być wypłacane wyrównanie z zysku, wówczas przyjmuje się maksymalny dopuszczalny ustawowo pięcioletni okres do wypłaty takiego wyrównania.

CO NA TO SĄD?

W myśl wyroku WSA w Krakowie z dnia 13 stycznia 2022 r., I AGa  158/20, LEX nr 3337565, znaczny stopień dyskrecjonalnej władzy walnego zgromadzenia w zakresie przeznaczenia zysku nie oznacza jednak dowolności; uchwała nie może bowiem naruszać ani zasady równouprawnienia akcjonariuszy, ani w inny sposób krzywdzić wspólników, zwłaszcza mniejszościowych. Nie ma wątpliwości, że prawo do udziału w zysku rocznym jest obok prawa poboru akcji, prawa głosu oraz uprawnienia do tzw. kwoty likwidacyjnej jednym z trzech najważniejszych uprawnień udziałowych. Z tego względu prawo do dywidendy podlega swoistej ochronie prawnej przewidzianej w art. 422 § 1 k.s.h. Praktyka wskazuje przy tym, że typowym i częstym przypadkiem pokrzywdzenia akcjonariuszy mniejszościowych jest pozbawienie dywidendy lub jej uchwalenie w minimalnej wysokości. Pozbawienie prawa do dywidendy poprzez przeznaczenie całego wypracowanego w danym roku zysku na kapitał zapasowy, podjęte uchwałą akcjonariuszy posiadających większość głosów na walnym zgromadzeniu, krzywdzi akcjonariuszy mniejszościowych, jeśli nie jest uzasadnione sytuacją ekonomiczną spółki usprawiedliwiającą kumulowanie środków i pozostaje w sprzeczności z dobrymi obyczajami.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

W dniu 30 lipca 2022 r., walne zgromadzenie prostej spółki akcyjnej AGAVA podjęło uchwałę o wypłaceniu dywidendy, ale wyłącznie z wypracowanego zysku, nie zaś z kapitału akcyjnego, na rzecz akcjonariuszy w stosunku do posiadanych przez nich liczby akcji. Akcjonariusz Jan Michalak ma 50 akcji. Akcjonariusz Zenon Kobiał ma 100 akcji. Kapitał akcyjny spółki wynosi 1500 złotych. Umowa spółki przewiduje, że wszyscy akcjonariusze mają równy udział w zyskach, bez względu na liczbę posiadanych akcji. Dodatkowo, że wypłata dywidendy następuje bez podejmowania uchwały przez zgromadzenie wspólników, jeżeli sprawozdanie finansowe za ostatni rok obrotowy wykazało zysk. Jak się okazało sprawozdanie finansowe spółki wykazało zysk wynoszący 15 000 złotych. Spółka nie poniosła żadnych strat w poprzednich latach obrotowych. Rada dyrektorów po wypłacie poprzedniej dywidendy przeprowadziła test wypłacalności w terminie 6 miesięcy od dokonania ostatniej wypłaty dywidendy. Ustalono, że wypłata z kapitału akcyjnego nie doprowadzi do jego zmniejszenia poniżej kwoty odpowiadającej 5 % sumy zobowiązań spółki wynikającej z zatwierdzonego sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. W związku z powyższym Akcjonariusz Jan Michalak ma otrzymać dywidendę w wysokości 10 000 złotych, ponieważ posiada 100 akcji. Natomiast akcjonariusz Zenon Kobiał ma otrzymać dywidendę w wysokości 5 000 złotych, a to dlatego, że posiada 50 akcji. Podjęta uchwała jest sprzeczna z art. 300¹⁵ § 3 k.s.h. Umowa spółki AGAVA stanowi bowiem, że wszyscy akcjonariusze mają równy udział w zyskach, bez względu na liczbę posiadanych akcji. Tym samym obydwaj akcjonariusze powinni otrzymać dywidendę w wysokości równej, tj. po 7 500 złotych. Walne zgromadzenie niepotrzebnie podjęło także uchwałę o wypłacie dywidendy, skoro sama umowa przewiduje wprost, że jeżeli sprawozdanie finansowe wykaże zysk za ubiegły rok, nie ma potrzeby podejmować dodatkowej uchwały w sprawie wypłaty dywidendy.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Podstawę przeznaczenia zysku do wypłaty prostej spółki akcyjnej stanowi uchwała walnego zgromadzenia w tym zakresie. Jednakże umowa spółki może zawierać całkowicie inne rozwiązania np. uzależniać wypłatę zysku automatycznie, gdy takowy nastąpi lub pozostawiać decyzję co do tego innemu organowi, chociażby zarządowi.
2. Prawo do dywidendy nie jest prawem bezwzględnym. Nie jest bowiem wykluczone całkowite wyłączenie prawa do zysku w ramach odrębnej modyfikacji umowy prostej spółki akcyjnej. Zysk może być także przeznaczany na inne cele związane z rozwojem spółki.
3. W prostej spółce akcyjnej w przeciwieństwie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej, dywidenda może być wypłacana wprost z kapitału akcyjnego. Powoduje to, że kapitał akcyjny w tej spółce został pozbawiony charakteru stałości.
4. Aby dokonać wypłaty dywidendy z kapitału akcyjnego, wymagany jest uprzedni wpis zmiany jego wysokości do rejestru (art. 300¹⁵ 6 k.s.h.).
5. Jak wynika z art. 300¹⁵ § 3 k.s.h., to wypłata z zysku oraz wypłata kapitału akcyjnego stanowią łączne dwa źródła wypłaty dywidendy.
6. Bez zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego podział dywidendy między akcjonariuszy, nie jest możliwy. Jest to zatem warunek konieczny wypłaty.
7. Kolejność przeznaczania kapitałów na wypłatę zysku pozostawiona została swobodnemu uznaniu akcjonariuszy. Może to więc nastąpić w pierwszej kolejności z kapitału akcyjnego, a dopiero w drugiej kolejności z podziału zysku, aby zachować minimalny poziom kapitału akcyjnego. Możliwe jest też rozwiązanie odwrotne.
8. Uprawnionym do wyznaczenia dnia dywidendy jest walne zgromadzenie, które podejmuje uchwałę. Jeżeli jednak nie zrobi tego uprawnienie takie przechodzi na zarząd.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny