Ustawa prawo restrukturyzacyjne przewiduje cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, tj. postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne.

Najszybsze, najpopularniejsze i najmniej sformalizowane to postępowanie o zatwierdzenie układu. W przeciwieństwie do pozostałych postępowań dłużnik nie składa wniosku o otwarcie postępowania, lecz zawiera umowę z osobą posiadającą licencję doradcy restrukturyzacyjnego. Tenże doradca restrukturyzacyjny pełniący rolę nadzorcy sądowego obwieszcza w Krajowym Rejestrze Zadłużonych o ustaleniu dnia układowego.

Istotne: Wszczęcie postępowanie o zatwierdzenie układu nie wymaga wydania przez sąd odpowiedniego postanowienia, a jego rola ogranicza się do rozpoznania wniosku o zatwierdzenie układu. Postępowanie to umożliwia zawarcie układu w wyniku samodzielnego zbierania głosów wierzycieli bez udziału sądu (art. 3 ust. 2 pkt. 1 pr. up.). Kończy się ono uprawomocnieniem postanowienia o zatwierdzeniu lub odmowie zatwierdzenia układu, umorzeniu postępowania lub oddaleniu wniosku.

Postępowanie o zatwierdzenie układu aczkolwiek ma charakter pozasądowy, to jednak nie ogranicza się wyłącznie do zbadania procedury zbierania głosów i treści układu. W momencie złożenia wniosku postępowanie nabiera charakteru sądowego. Wówczas sąd zawiadamia odpowiedni organ założycielski albo ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa, który może złożyć sądowi opinię, przy czym brak opinii nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Samo złożenie wniosku podlega obwieszczeniu (art. 222 ust. 3 pr. restr.). Dłużnik samodzielnie zbiera od wierzycieli głosy za przyjęciem układu. Po jego przyjęciu przez wierzycieli, do sądu składany jest wniosek o zatwierdzenie układu. Ten rodzaj postępowania wiąże się ze stosunkowo niskimi kosztami oraz szybką możliwością zawarcia układu.

Przyspieszone postępowanie układowe umożliwia dłużnikowi zawarcie układu po sporządzeniu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności w uproszczonym trybie. Wierzycielom nie przysługuje prawo do składania zastrzeżeń co do umieszczenia wierzytelności w spisie wierzytelności, gdyż prawo takie przysługuje wyłącznie dłużnikowi. Dłużnik nie zbiera samodzielnie głosów od wierzycieli, ponieważ głosowanie za przyjęciem układu odbywa się na zgromadzeniu wierzycieli, zwołanym przez sędziego-komisarza. Postępowanie to może być prowadzone wyłącznie wtedy, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15 %. Wyznaczony przez sąd nadzorca sądowy zawiadamia wierzycieli o otwarciu tego postępowania, sporządza i przekazuje sędziemu-komisarzowi w terminie 2 tygodni od otwarcia postępowania plan restrukturyzacyjny, spis wierzytelności niespornych i spornych. Nie sporządza się w ramach tego postępowania spisu inwentarza. Na zgromadzeniu wierzycieli dochodzi do zatwierdzenia spisu wierzytelności, następnie sędzia-komisarz niezwłocznie wyznacza termin w celu głosowania nad układem. Istota przyspieszonego postępowania układowego sprowadza się do tego, że jest ono przyspieszone z tego względu, że wierzyciele nie mogą kwestionować wysokości lub pominięcia ich wierzytelności – podczas zatwierdzania spisu wierzytelności. Dlatego mówi się w tym przypadku o uproszczonym trybie restrukturyzacji. Rola wierzycieli sprowadza się bowiem wyłącznie do głosowania nad układem.

Postępowanie układowe, podobnie jak przyspieszone postępowania układowe, inicjowane jest poprzez złożenie do sądu wniosku. Sąd celem jego rozpoznania może wyznaczyć rozprawę (w przyspieszonym postępowaniu układowym rozprawy nie przeprowadza się). Już w okresie rozpatrywania wniosku dochodzi do zawieszenia wszelkich postępowań egzekucyjnych. Wyższy udział wierzytelności spornych, a zatem takich, które przekraczają 15% przyczynia się do bardziej sformalizowanej procedury ustalania składników masy układowej. Następuje to przez sporządzenie spisu inwentarza. Głosowanie nad układem ma miejsce po sporządzeniu i zatwierdzeniu planu restrukturyzacyjnego i spisu wierzytelności. Wierzycielom przysługuje uprawnienie do złożenia sprzeciwu w stosunku do umieszczenia wierzytelności w spisie wierzytelności, bądź sprzeciwu, co do pominięcia wierzytelności w spisie wierzytelności. Postępowanie układowe trwa dłużej niż przyspieszone postępowanie układowe.

Postępowanie sanacyjne inicjowane jest poprzez złożenie do sądu wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego. Cechą charakterystyczną tego postępowania jest to, że w żadnym innym postępowaniu restrukturyzacyjnym stosownego wniosku nie może złożyć wierzyciel osobisty dłużnika, co w postępowaniu sanacyjnym jest możliwe. Co więcej oprócz dłużnika i wierzyciela osobistego wniosek o wszczęcie postępowania sanacyjnego może także złożyć kurator. Celem postępowania sanacyjnego jest umoż­li­wie­nie dłuż­ni­ko­wi re­struk­tu­ry­za­cji po­przez za­war­cie ukła­du z wie­rzy­cie­la­mi, ale tak­że po­przez wpro­wa­dze­nie dzia­łań sa­na­cyj­nych. Sanacja wykorzystuje in­stru­men­ty wła­ści­we dla po­stę­po­wa­nia upa­dło­ścio­we­go. W ten sposób dochodzi do największej spośród wszystkich innych postępowań in­ge­rencji w struk­tu­rę przed­się­bior­stwa. W postępowaniu tym zarząd nad przedsiębiorstwem co do zasady sprawuje zarządca wyznaczony przez sąd. Tu też występuje największy rygor oraz udział organów niezależnych od dłużnika.

Istotne: Postępowania restrukturyzacyjne obejmują etap otwarcia postępowania na skutek złożenia wniosku, właściwe postępowanie restrukturyzacyjne prowadzone przez sąd, za wyjątkiem postępowania o zatwierdzenie układu, gdzie występuje etap przedsądowy oraz etap uprawomocnienia się postanowienia o wykonaniu układu (art. 172 pr. restr.), uchyleniu układu (art. 176 pr. restr.) lub wygaśnięciu układu z mocy prawa (art. 178 pr. restr.).

Układ może mieć charakter sanacyjny, gdy następuje rozwiązanie problemu niewypłacalności dłużnika przy zachowaniu ekonomiczno-prawnego bytu zrestrukturyzowanego przedsiębiorstwa. Układ może mieć też charakter likwidacyjny, jeżeli realizacja układu zakłada sprzedaż składników przedsiębiorstwa lub jego funkcjonalnej części nowemu inwestorowi (art. 159 ust. 1 pr. restr.).

Mając na uwadze kwestię podmiotową, tj. dłużnika można wyróżnić postępowania, gdzie suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15 % sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. W takich przypadkach stosuje się postępowanie o zatwierdzenie układu i przyspieszone postępowanie układowe. Natomiast, gdy suma  wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15 % sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem, wówczas stosuje się postępowanie układowe i sanacyjne.

Istotne: Poziom sporności wierzytelności określony na 15 % ma to znaczenie, że zapewnia wierzycielom odpowiednią większość głosów na głosowaniu. Występują tu więc dwa wskaźniki: suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem; odpowiednio mniej niż 15 % lub więcej niż 15 % oraz suma wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem, która nie jest określona procentowo.

Tabela obrazująca podstawowe różnice pomiędzy poszczególnymi postępowaniami restrukturyzacyjnymi

CO NA TO SĄD?

Zgodnie z wyrokiem Sadu Najwyższego z dnia 18 października 2012 r., V CSK, 405/11, niepubl. ustalenie składu masy układowej następuje poprzez sporządzenie spisu inwentarza, który stanowi oświadczenie wiedzy.

PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY

JANITA spółka komandytowa posiada 12 wierzycieli. Wartość niespłaconych zobowiązań spółki względem wierzycieli osiągnęła kwotę trzystu tysięcy złotych. W skład wierzycieli wchodzą instytucje, takie jak ZUS, US, UP, Urząd Miasta, osoby prywatne, banki i parabanki. Zarząd spółki mając na względzie istniejące zadłużenie, przyjął 12 miesięczny horyzont czasowy na restrukturyzację. W stosunku do spółki łącznie toczyło się osiem postępowań egzekucyjnych. Spółka kwestionuje jednak istnienie długów trzech wierzycieli, i to zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. W dniu 18 kwietnia 2023 r., zarząd zwrócił się do Szymona Błaszczaka – doradcy restrukturyzacyjnego – o zawarcie umowy celem wszczęcia postępowania o zatwierdzenie układu z wierzycielami. Ten jednak po analizie sytuacji przedsiębiorstwa spółki, po uzbieraniu liczby głosów wierzycieli w kierunku sprecyzowania treści potencjalnego układu, uznał, że najwłaściwszym postępowaniem dla spółki będzie postępowanie sanacyjne. Ustalenia poczynione przez Szymona Błaszczaka doprowadziły go do konkluzji, że suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem wynosi 43 %, a więc przekracza 15 % sumy wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem. Stąd stanowisko, że postępowanie sanacyjne, jest jedynym właściwym rozwiązaniem dla poprawienia sytuacji ekonomicznej spółki, wypełnienia jej zobowiązań i ochroną przed egzekucją dalszych zobowiązań pieniężnych. Ocenę tę wsparła ilość prowadzonych postępowań egzekucyjnych, stopień zadłużenia, sporny charakter wierzytelności, a także konieczność podjęcia wysoce skomplikowanych czynności restrukturyzacyjnych. Wobec takiego stanu rzeczy Szymon Błaszczak wprost oświadczył zarządowi, że jedynie restrukturyzacja sanacyjna w drodze układu likwidacyjnego będzie najodpowiedniejsza dla zadłużonej spółki. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez doradcę restrukturyzacyjnego, spółka powinna złożyć wniosek o wszczęcie postępowania sanacyjnego. Wówczas Szymon Błaszczak zostanie wyznaczony przez sąd do pełnienia funkcji zarządcy nad spółką, co umożliwi mu przeprowadzenie czynności sanacyjnych.

PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY

1. Wybór właściwego postępowania restrukturyzacyjnego powinien zostać dokonany w oparciu o analizę przyczyn problemów finansowych oraz istniejących dokumentów.
2. Przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe wdraża się, gdy nie jest możliwe przeprowadzenie postępowania o zatwierdzenie układu, obecnie najpopularniejszej formy restrukturyzacji. W tych dwóch postępowaniach bierze się przede wszystkim pod uwagę udział procentowy wierzytelności spornych, koszty postępowania i możliwość ich pokrycia w czasie.
3. Przeprowadzenie zasadniczych zmian w firmie, uchylenie czynności komorniczych, rozwiązanie niekorzystnych umów, możliwość rozwiązania umów o pracę z pracownikami podlegającymi ochronie, czy wreszcie sprzedaż części majątku przedsiębiorstwa, który nie jest niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej na zaspokojenie wierzycieli, to cechy postępowania sanacyjnego.
4. Skutkiem postępowania o zatwierdzenie układu nie jest powstanie w majątku dłużnika, tak jak ma to miejsce w przypadku innych postępowań, masy układowej, masy sanacyjnej, czy masy upadłościowej. Dłużnik bowiem samodzielnie zarządza swoim majątkiem. Masa sanacyjna, podobnie, jak masa układowa obejmuje wyłącznie aktywa dłużnika.
5. Wspólną cechą wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych jest zawarcie układu z wierzycielami, w tym zakres wierzytelności objętych układem, propozycje układowe, zawarcie i zatwierdzenie układu, skutki jego zawarcia.
6. Postępowanie restrukturyzacyjne ma charakter mediacyjny, ponieważ zmierza do załatwienia niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością w ramach negocjacji w celu wypracowania wspólnego konsensusu.
7. Różnica pomiędzy przyspieszonym postępowaniem układowym a postępowaniem układowym polega na tym, że w tym pierwszym postępowaniu nie przeprowadza się postępowania zabezpieczającego. Tym samym dłużnik uzyskuje ochronę dopiero od momentu wydania przez sąd postanowienia o otwarciu postępowania, tj. w terminie tygodnia od dnia złożenia wniosku (art. 232 ust. 2 pr. restr.). Tak krótki termin wyklucza możliwość wdrożenia postępowania zabezpieczającego.
8. Celem postępowań restrukturyzacyjnych jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika, poprzez zawarcie układu z wierzycielami bądź poprzez przeprowadzenie działań sanacyjnych przy uwzględnieniu słusznych interesów wierzycieli. W przypadku postępowania sanacyjnego działania sanacyjne sprowadzają się do podjęcia czynności faktycznych i prawnych, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i mają na celu przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnej ochronie przed egzekucją.
9. Wszystkie obwieszczenia w postępowaniu restrukturyzacyjnym są umieszczane w Centralnym Rejestrze Restrukturyzacji i Upadłości prowadzonym w systemie teleinformatycznym, co zapewnia realizację zasady jawności postępowania.
10. Dłużnik zagrożony niewypłacalnością, to taki, którego sytuacja ekonomiczna wskazuje, że niedługo może stać się niewypłacalny, albowiem niedługo może on stracić zdolność do spłacania swoich długów.
11. Postępowanie o zawarcie układu w upadłości prowadzone w ramach postępowania upadłościowego na podstawie art. 266a-266f pr. upad. – nie jest jednym z czterech postępowań restrukturyzacyjnych, lecz postępowaniem od nich całkowicie odrębnym.

Autor: dr Mariusz Korcyl

Radca Prawny