Pod pojęciem spółki cichej należy rozumieć w ogólności pewien stan inwestowania polegający na tym, że wspólnik cichy jako inwestor pasywny w zamian za wkłady otrzymuje pasywne udziały w przedsiębiorstwie, którego jednakże nie prowadzi, gdyż inwestorem aktywnym jest komplementariusz. Co za tym idzie – uczestnictwo wspólnika cichego wywołuje jedynie skutek wewnętrzny (pomiędzy nim a komplementariuszem), nie wywołuje natomiast skutku w stosunkach zewnętrznych z osobami trzecimi.
Istotne: Handlowa spółka cicha to zatem taka spółka, w której wspólnik cichy uczestniczy w przedsiębiorstwie spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej bądź akcyjnej. Typowa spółka cicha nie kwalifikuje się w żadnym razie jako spółka cywilna lub handlowa. Z kolei nietypowa spółka cicha kwalifikuje się jako jedna z normatywnych typów spółek cywilnych lub handlowych.
Spółka cicha umożliwia uzyskanie wielu korzyści dla przedsiębiorcy (komplementariusza). Wśród najważniejszych z nich można wymienić:
- wzmocnienie kapitałowe przedsiębiorstwa w oparciu o dogodną formę kredytowania;
- ponoszenie kosztów związanych z wypłatą „wynagrodzenia” za wkład wspólnika cichego wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorstwo osiąga konkretny zysk;
- brak potrzeby formalnego podwyższania i obniżania kapitału;
- dłuższe niż zwykle terminy zwrotu kapitału w stosunku choćby do pożyczki;
- dogodną formę przejścia udziału w spółce;
- udogodnienia podatkowe;
- inwestowanie w przedsiębiorstwa eksperymentalne o dużym ryzyku niepowodzenia.
Również inwestor pasywny (cichy) zyskuje korzyści w postaci inwestowania – bez konieczności prowadzenia działalności gospodarczej, inwestowanie tego rodzaju daje większy zysk niż lokata bankowa, spółka cicha otwiera możliwość wpływu na losy przedsiębiorstwa, czego nie daje np. pożyczka udzielona poza spółką cichą, upadłość spółki nie powoduje powstania obowiązku wnoszenia pełnego wkładu przez wspólnika cichego i jego odpowiedzialności wobec wierzycieli.
Istotne: Pozyskiwanie w ten sposób kapitału dla małych i średnich przedsiębiorstw jest uznawane prawnie za w pełni akceptowane i dopuszczalne.
W Polskim ustawodawstwie brak jest wprost regulacji odnoszących się do spółki cichej. Tym samym spółka cicha jest jedynie empirycznym typem czynności prawnej. Brak „współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu” wyklucza również możliwość stosowania w takim przypadku art. 860 k.c.
W typowej spółce cichej wspólnik:
- występuje anonimowo;
- uczestniczy wkładem majątkowym w cudzym przedsiębiorstwie;
- zgodnie z udziałem otrzymuje zysk wypracowany przez przedsiębiorstwo;
- partycypuje w ograniczonym stopniu w zysku przedsiębiorstwa;
- nie ma żadnego oficjalnego udziału w majątku przedsiębiorstwa;
- nie prowadzi spraw przedsiębiorstwa;
- nie odpowiada wobec wierzycieli za zobowiązania przedsiębiorstwa.
Istotne: W związku z brakiem jakichkolwiek przepisów regulujących umowę spółki cichej nie ma przeszkód, aby wprowadzać do takiej umowy rozwiązania oparte na utrwalonych w praktyce zwyczajach i ogólnych przepisach zawartych w kodeksie cywilnym.
Nie obowiązuje ponadto żadna forma określona przepisami dla zawarcia umowy spółki cywilnej. Dla celów dowodowych warto jednak zawrzeć taką umowę na piśmie. Szczególna forma umowy spółki cichej uzależniona jest jednak zawsze od wnoszonego wkładu. Tak na przykład wniesienie przedsiębiorstwa do używania przez wspólnika cichego wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod rygorem nieważności umowy (art. 751 k.c.), wniesienie wkładu niepieniężnego w postaci nieruchomości wymaga pod rygorem nieważności zachowania formy aktu notarialnego (art. 73 § 2 w zw. z art. 245 k.c.), udzielenie licencji na korzystanie z wynalazku opatentowanego wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Istotne: Umowa spółki cichej nie wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorstw, jak również żadnego innego rejestru – na przykład sądowego.
Oprócz tego, że wspólnik cichy nie jest ujawniany w rejestrze przedsiębiorców, w firmie spółki, nie jest równocześnie ujawniany w zewnętrznym oznaczeniu zakładu głównego, oddziału czy innego stałego miejsca prowadzenia działalności. Nie oznacza to jednak bynajmniej, że wspólnik cichy musi być ukrywany i nieznany osobom trzecim. Jest wprost przeciwnie, wspólnik cichy może być znany wierzycielom, przy czym nie wynikają z tego faktu żadne konsekwencje prawne.
Istotne: Stosunek spółki cichej powinien być jednak zawsze ujawniony władzom skarbowym z tego względu, że dochody wspólnika cichego w cudzym przedsiębiorstwie podlegają w całości obowiązkowi podatkowemu.
Wspólnikiem cichym może być każdy podmiot, czy to osoba fizyczna czy to osoba prawna, w tym nawet niebędąca przedsiębiorcą. Spółka cicha może mieć kilku wspólników cichych, przy czym dla każdego z nich zawiera się odrębne umowy i nawiązuje odrębny stosunek prawny.
Jeżeli chodzi o wkład wspólnika cichego, to stosownie do treści art. 861 § 1 k.c., wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo świadczeniu usług. Wysokość wkładu określa umowa spółki cichej, chociaż wartość wkładu nie musi zostać oznaczona cyfrowo.
Istotne: Udział wspólnika cichego w zyskach przedsiębiorstwa komplementariusza polega na przyznaniu mu w umowie spółki cichej korzyści majątkowej, która uzależniona jest od wysokości zysku osiągniętej przez przedsiębiorstwo. Możliwe jest to na zasadzie ułamka, procentu, a w praktyce obrotu występuje najczęściej pod postacią zysku obliczonego na koniec roku obrotowego. Natomiast udział w stratach oznacza zobowiązanie wspólnika cichego do pokrywania strat wygospodarowanych w przedsiębiorstwie według proporcji do wnoszonego wkładu.
Prawo kontroli wspólnika cichego nad przedsiębiorstwem wynika z wniesionego wkładu i prawidłowego zabezpieczenia tego prawa przez komplementariusza, a także następstw udziału w zyskach komplementariusza. Prawo takie powinno a nawet musi być sprecyzowane w umowie spółki i przysługuje wspólnikowi cichemu w granicach wyznaczonych właśnie umową spółki.
Istotne: W przypadku zastrzeżenia zbyt ogólnikowego prawa do kontroli spółki w postanowieniach umowy, wspólnik cichy zawsze ma prawo domagać się odpisu rocznego bilansu przedsiębiorstwa oraz przeglądać księgi i dokumenty celem sprawdzenia ich rzetelności. Prawo takie nie może być wyłączone umową spółki.
Przechodząc do przyczyn rozwiązania typowej spółki cichej trudno oprzeć się wrażeniu, że następuje to w związku z:
- upływem czasu, na jaki umowa została zawarta;
- za obopólnym porozumieniem wspólników;
- zbyciem przedsiębiorstwa komplementariusza lub jego „zwinięciem”, czy zaprzestaniem jego prowadzenia, niezależnie od przyczyn;
- utratą bytu prawnego komplementariusza (śmiercią jednoosobowego przedsiębiorcy lub likwidacją wieloosobowego przedsiębiorcy);
- ogłoszeniem upadłości wspólnika cichego;
- ogłoszeniem upadłości komplementariusza;
- wypowiedzeniem umowy spółki;
- prawomocnym orzeczeniem sądowym.
Istotne: Faktyczne przyczyny rozwiązania typowej spółki cichej i sposobu postępowania, gdy przestaje ona istnieć, określa każdorazowo umowa spółki. W braku takich postanowień zastosowanie znajdzie koncepcja dorozumianej woli stron lub określone zwyczaje. Skutku w postaci rozwiązania spółki cichej nie powoduje nigdy śmierć wspólnika cichego jako osoby fizycznej, ponieważ w jego miejsce zawsze wstępują spadkobiercy.
Atypowa spółka cicha tym różni się od typowej spółki cichej, że uprawnienia bądź obowiązki wspólnika cichego zostają wzbogacone, chociaż wciąż pozostają na płaszczyźnie wewnętrznego stosunku prawnego pomiędzy wspólnikiem cichym i komplementariuszem. Oznacza to nic innego, jak to, że w stosunkach zewnętrznych nie powstają żadne skutki prawne z osobami trzecimi, a powstają skutki wyłącznie pomiędzy wspólnikiem cichym a komplementariuszem.
Istotne: Wzbogacenie uprawnień lub obowiązków w atypowej spółce cichej w porównaniu z typową spółka cichą jest na tyle wysokie co do wspólnego celu i współdziałania, że staje się ona spółką „prawdziwą”, a zatem spółką cywilną lub handlową.
Odchylenia względem typowego kształtu spółki cichej polegają na odmiennym traktowaniu wkładu wspólnika, udziału w majątku przedsiębiorstwa komplementariusza, prowadzenia przedsiębiorstwa, odpowiedzialności wspólnika cichego co do długów przedsiębiorstwa oraz ograniczonego prawa kontroli w porównaniu z typową spółką cichą, gdzie wspólnik w zakresie tych praw jest wyłączony lub znacznie ograniczony.
Istotne: Typowa spółka cicha nie jest w ogóle spółką między innymi dlatego, że jest stosunkiem prawnym dwustronnym a nie wielostronnym, pozbawionym elementów korporacyjnych, nie daje się przyporządkować żadnemu wyodrębnionemu w polskim porządku prawnym typowi spółki handlowej, umowa spółki cichej stanowi typ umowy nienazwanej. Atypowa spółka cicha chociaż opiera się również na umowie nienazwanej, jest jednakże wzbogacona dodatkowymi elementami, a w ten sposób nabiera kształtu indywidualnego zbliżonego do spółek wyodrębnionych normatywnie w kodeksie spółek handlowych. Stwarza to podstawę do stosowania wprost przepisów kodeksu spółek handlowych i kodeksu cywilnego. Spółka cicha jest zbliżona w swym kształcie najbardziej do spółki cywilnej, którą reguluje art. 860 i n. k.c.
Spółka cicha nie jest w żadnym wypadku ani spółką komandytową ani spółką komandytowo-akcyjną, gdyż nie spełnia ustawowych warunków pojęciowych wymienionych w art. 102 i 125 k.s.h. W spółce cichej występuje także wyłącznie stosunek wewnętrzny, nie zaś zewnętrzny pomiędzy wspólnikiem cichym i komplementariuszem. Spółka cicha zbliżona jest wreszcie swym podobieństwem do umowy pożyczki i kredytu, z tym jednak zastrzeżeniem, że występuje zbyt wiele różnic pomiędzy tymi obiema konstrukcjami prawnymi, aby można je wyraźnie rozgraniczyć.
CO NA TO SĄD?
W świetle wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 3 września 2015 r., sygn. akt III Ca 559/15 spółka cicha nie jest już stypizowana w polskim porządku prawnym, dlatego też do postanowień związanych z tego rodzaju umową trzeba stosować ogólne zasady swobody umów określone w art. 3531 k.c. W literaturze jednak wskazuje się, że w praktyce istnieje jej model empiryczny oparty o wzorzec wyznaczony uchylonymi przepisami obowiązującego poprzednio rozporządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy. Można ją jednak ukształtować także jako odbiegający od tego modelu, natomiast wszystkie regulacje związane z wniesieniem wkładu, charakterem wspólnika i udziałem w zysku musza być szczegółowo uregulowane, chyba że strony odwołują się do wymienionych powyżej nieobowiązujących przepisów. Stąd wszelkie ustalenia związane z taka umowa muszą być wykazane. Powód zaś nie wykazał, czy umowa spółki, która zawarł z pozwanym kierowała się w stronę modelu empirycznego, czy też była to konstrukcja odbiegająca od poprzednio obowiązujących przepisów prawa.
PRZYKŁAD Z ŻYCIA WŹIĘTY
W komandytowej spółce Paza istnieje komplementariusz Zdzisław Najman i komandytariusz Wiesław Pabis. Obydwoje wspólnicy w celu zyskania wzmocnienia kapitału w postaci uzyskania dodatkowego kredytowania na inwestycje postanowili wprowadzić do spółki wspólnika cichego w osobie Krystiana Wałcza. Wspólnicy zawarli w formie pisemnej umowę spółki cichej, na mocy której Krystian Wałcz wniósł do spółki wkład pieniężny w gotówce wynoszącej dwadzieścia tysięcy złotych. W zamian inwestor pasywny miał otrzymywać korzyści majątkowe z prowadzenia przedsiębiorstwa spółki wysokości 20 % uzyskanego zysku. Umowa nie została zarejestrowana w żadnym rejestrze, chociaż zgłoszono ten fakt w urzędzie skarbowym. Uprawnienia i obowiązku wspólnika cichego zostały wzmocnione na tej zasadzie, że zostały one indywidualnie powiększone w zakresie udziałów majątku przedsiębiorstwa, prowadzenia przedsiębiorstwa i zwiększonego prawa kontroli na wzór przepisów dotyczących spółki komandytowej zawartych w kodeksie spółek handlowych. W tym wypadku mamy do czynienia z atypową spółką cichą, która jednakże i tak nie jest spółka komandytową, ponieważ wywiera jedynie skutek wewnętrzny pomiędzy komplementariuszem Zdzisławem Najmanem a cichym wspólnikiem Krystianem Wałczem.
PODSUMOWANIE – PORADNIK PRAKTYCZNY
- Spółka cicha nie posiada żadnej struktury zewnętrznej, a reprezentuję ją na zewnątrz wyłącznie wspólnik jawny, który działa we własnym imieniu.
- Nie ma możliwości wyodrębnienia celu spółki cichej, ponieważ nie stanowi ona odrębnej jednostki organizacyjnej. Tylko wspólnicy mają określone cele. Z jednej strony jest to wola dokapitalizowania przedsiębiorstwa spółki, a z drugiej uzyskanie określonych korzyści majątkowej, bez potrzeby spełniania wymogów formalnych prowadzenia działalności gospodarczej i ujawniania się.
- Spółka cicha powstaje na podstawie kontraktu, którego treść musi być zgodna z ogólnymi zasadami prawa, a przede wszystkim przepisami przewidzianymi dla spółki cywilnej.
- W przeciwieństwie do spółek stypizowanych w kodeksie spółek handlowych, w spółce cichej wkład nie pełni funkcji gwarancyjnej, a jedynie funkcję formalną.
- Praktyka kontraktowa może wyłączyć udział w zyskach komplementariusza, zwłaszcza gdy nie wniósł on żadnego oficjalnego wkładu, albowiem zrobił to za niego wspólnik cichy. Wówczas stosowne wynagrodzenie za prowadzenie spraw spółki wypłaca komplementariuszowi wspólnik cichy, co nazywane jest w praktyce prawniczej zarządem powierniczym.
- Uczestniczenie wspólnika cichego w stratach przedsiębiorstwa prowadzi do uszczuplenia wkładu takiego wspólnika w wypadku wystąpienia takich strat. Wówczas później uzyskany zysk przeznacza się na uzupełnienie tego wkładu.
- Wspólnik cichy nie odpowiada za zobowiązania komplementariusza, chyba że zostało to wyraźnie przewidziane w umowie spółki. Zwykle wspólnik cichy ponosi odpowiedzialność wyłącznie za zobowiązania spółki, chociaż pozostaje w ukryciu, stąd nazwa spółka cicha.
- Wspólnikowi cichemu nie przysługuje prawo kontrolowania komplementariusza przy podejmowaniu decyzji przy prowadzeniu przedsiębiorstwa, jak również prawo do wyrażania zgody na czynności komplementariusza przekraczające zakres zwykłych czynności spółki.
- Po rozwiązaniu spółki cichej komplementariusz powinien dokonać rozliczenia ze wspólnikiem cichym na podstawie osobnego bilansu i wypłacić jego należność w gotówce. Jako dzień bilansowy należy przyjąć w przypadku wypowiedzenia – ostatni dzień roku obrotowego, w którym upłynął termin wypowiedzenia, w przypadku upadłości – dzień ogłoszenia, w przypadku śmierci – dzień śmierci, w przypadku wyroku sądowego – dzień doręczenia pozwu.
Autor: dr Mariusz KorcylRadca Prawny
0 komentarzy